अणूकेंद्रीय विक्रियांवयल्या आपल्या कार्यांतल्यान बेटे हाणें तार्याक उर्जेची पुरवण करपी विक्रियांचो सोद लायलो. आघात सिध्दांतांत ताणें अस्थितीस्थापक आघातांविशींचो सादो पूण प्रभावी सिध्दांत मांडलो. ह्या सिध्दांताचो उपेग ताणें उच्च वेगयुक्त कणांक थांबोवपाची पदार्थाची तांक निर्धारीत करपाखातीर केलो. विघातक अणूकेंद्रीय प्रारणांसावन मनशांचें संरक्षण करपाखातीर उपाय करपाचे नदरेन अणूकेंद्रीय विक्रियकांच्या अभिकल्पांत तशेंच अंतराळविरांचें विश्र्वकिरणांसावन संरक्षण करपाचे वेवस्थेंत बेटे हाचें हें कार्य म्हत्वाचें. १९४७त ताणें हायड्रोजन वर्णपटांतल्या लँब स्थानच्युतीचें स्पश्टीकरण दिलें आनी पुंज विद्युत गतिकीचे आर्विल्ले उदरगतीची बुन्याद घाली. ते उपरांत ताणें कितल्याशाच सहकार्यां वांगडा पाय मेसॉनांच्या प्रकीर्णनाविशीं आनी विद्युत चुंबकीय प्रारणाक लागून जावपी तांचे निर्मितीविशीं संशोधन केलें. दुसर्या म्हाझुजाउपरांतूय ताणें अणूउर्जेविशीं संशोधन चालू दवरलें. पूण तें खास करून शक्ती निर्मिती सारक्या शांततामय उपेगांचे नदरेनूच आशिल्लें. १९५६-६४ ह्या काळांत काम करता आसतनाच ताणें १९५८ त अध्यक्षीय नि:शस्त्रकरण अभ्यास समितीचो मुखेल म्हणून काम केलां.
अणुकेंद्रीय विक्रियांचो सिध्दांत आनी तार्यांतल्या उर्जानिर्मितीविशींचो सिध्दांत हांचेविशींच्या म्हत्वाच्या संशोधनाखातीर ताका १९६७ वर्साचो भौतिकशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो.
- कों. वि. सं. मं.
बेडन-पॉवेल:
(जल्म: २२ फ्रेब्रुवारी १८५७, लंडन; मरण: ८ जानेवारी १९४१ न्येरी, केनया).
संवसारभर पातळिल्ले बालविर संघटनेचो जनक. ताचें पुराय नांव रॉबर्ट स्टिफन्सना स्मिथ बेडन-पॉवेल. ताचो बापूय ऑक्सफर्ड विद्यापिठांत प्राध्यापक आशिल्लो. तो तीन वर्सांचो आसतनाच ताच्या बापायक मरण आयलें. ताचे आवयन ताका ल्हानाचो व्हड केलो. लंडनांतल्या चार्टर हाऊस हे शाळेंत शिश्यवृती घेवन ताणें शिक्षण पुराय केलें.
१८७६ त तो भारतांतलो तेरावे हुस्सार पलटणींत गेलो. थंय ताणें जायत्यो सुदारणा केल्यो. उपरांत ताणें भारत, अफघानीस्तान आनी दक्षिण आफ्रिकेंत बरीच कामगिरी केली. दक्षिण आफ्रिकेंतल्या बोअर झुजांत (१८९९-१९०२) मॅफेकिंग ह्या शाराची दुस्मानापसून सुटका करून बेसबरी कामगिरी केली. उपरांत ताका ‘मेजर जनरल’ म्हणून बडटी मेळ्ळी. दक्षिण आफ्रिकेंतल्या पुलीस दलाक ताणें वेवस्थीत रूप दिलें आनी इन्स्पेक्टर जनरल म्हणून १९०३ वर्सामेरेन काम केलें. १९०७ वर्सा तो लॅफ्टनंट जनरल जालो.
सैनिक स्काऊटाखातीर ताणें बरयल्लें ‘Aids to Scouting’ (१८९९) हें पुस्तक शाळेंतल्या भुरग्यांखातीर उपेगी आशिल्लाचें पळोवन ताणें इंग्लडच्या ब्राऊनसी जुंव्यार पयलें स्काऊट-शिक्षण शिबीर घेतलें (१९०७). अशे तरेन ताणें बालवीर संघटनेची चळवळ सुरू केली. थोड्याच दिसांनी ही चळवळ जायत्या देशांची पातळ्ळी. १९१० वर्सा ताणें आपली भयण ॲग्रेस बेडन-पॉवेल हिच्या आदारान चलयांखातीर ‘वीरबाला’ गर्ल गायड (Girl-Guide) ही संघटना स्थापन केली. चले आनी चलयांक संवसारांतले आदर्श नागरीक करप हो ह्या संघटनां फाटलो मुखेल हेत आशिल्लो. १९१० वर्सा तो सेवानिवृत जालो आनी आपलें फुडलें आयुश्य ताणें बालवीर संघटनेखातीर खर्चिलें.
१९१२ त तो ओलेव्ह सोम्स हिचेकडेन लग्न जालो. तेन्नाच्यान बीरबाला संघटनेची पुराय जापसालदारकी ताची बायल लेडी बेडन पॉवेल हिणें (१८८९-१९७७) घेतली. १९१२-१३ मेरेन बालवीर आनी वीरबाला ह्या संघटनांचीं पथकां बेल्जियम, हॉलंड, अमेरिका, भारत, चीन, रशिया, हवाई जुंवे आदी राष्ट्रांनी सुरू जालीं. संवसारभर पातळिल्ल्या ह्या संघटनांक पळोवन बेडन-पॉवेल आनी ताचे बायलेक सगळ्या राष्ट्रांक वेळच्या वेळार भेटी दिल्यो. १९२१ त आनी १९३७ त ती भारतांत आयिल्ली.
१९२० त लंडनांत भरिल्ल्या पयल्या आंतरराष्ट्रीय स्काऊट मेळाव्यावेळार (जांबोरी) सगळ्यांकडल्यान ताका ‘संवसारांतलो मुखेल स्काऊट’ (Chief Scout) हो भोवमान मेळ्ळो. १९२२ त ‘बॅरोनेट’ आनी १९२९ त फर्स्ट बेडन-पॉवेल ऑफ गिलवेल (गिलवेल हें इंग्लंडांतलें बालवीर शिक्षणाचें जागतीक केंद्र) जावपाचो मान ताका फावो जालो.
बेडन पॉवेल हाणें बरयल्लीं कांय उल्लेख करपासारकीं पुस्तकां अशीं – स्काऊटिंग फॉर बॉयस (१९०८), माय ॲडवँचर्स ॲझ अ स्पाय (१९१५), गर्ल गायडिंग (१९१७), व्हॉट स्काऊटस कॅन डू (१९२१), स्काऊटिंग अँड यूथ मुव्हमँटस (१९२९), लॅसन्स ऑफ अ लायफ टायम (आपजीण – १९३३), आफ्रिकन ॲडवँचर्स (१९३६), पॅडल युवर ओन कॅनो (१९३९).
- कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंद: बालवीर संघटना.
बेडर:
दक्षिण भारतांतली एक शिकारी जात. तिका आंध्र प्रदेशांत ‘बोया’ म्हण्टात. ते स्वताक वाल्मिकीचे वंशज मानतात.
म्हैसूरांत बेडरांचे कन्नड आनी तेलुगू अशे दोन मुखेल भेद आसून हालू, माची वा म्यास, नायक, पल्लेगार, बारीक, कन्नैयन जाती आनी
