किरातक अशो तांच्यो मुखेल पोटजाती आसात.
बेडर लोक कानडी उलयतात आनी बोया लोक तेलुगू उलयतात.
बेडर लोक हड्ड्याचेर लुगट बांदतात आनी कांबळ पांगुरतात. शेतांत काम करपी लोक भेंडाक एक चिमटो बांदतात. दंडाक आनी गळ्यांत तावज बांदतात. बायलो तोंडार आनी हातांचेर पाडून घेतात. हनुमान मंदिताचो पुजारी दादल्यांच्या दंडाचेर शंख आनी चक्र हांच्यो मुद्रा काडटा. अशें केल्ल्यान स्वर्गांत पावता असो तांचो भावार्थ आसा. हुलिगम्मा देवीचो प्रसाद म्हणून पोंवळीं आनी हतया दांतांच्या मणयांच्यो माळो गळ्यांत घालतात.
माची वा म्यास बेडर हे चड करून दोंगरांचेर रावतात. ते कोंबी वा दुकर खायनात पूण गायचें मांस खातात.
तिरूपती वेंकटरमण हो बेडर लोकांचो मुखेल देव. तशेंच ते मरिअम्मा, हुलिगम्मा, कनिमिरय, कनकरयन, पोलेरम्मा ह्या देवतांकूय भजतात. कार्तिक म्हयन्यांत ते नागाची पुजा करतात.
होस्पेटांतल्या म्यास बेडर लोकांमदीं भुरग्यांचे आवय-बापूय तांचीं लग्नां थरयतात. लग्ना दिसा न्हवरो-व्हंकल सव्यार बसातात. उपरांत पांच लग्न जाल्ले दादले न्हवर्याच्या आंगाक हळद लावन ताचेर तीन खेपे अक्षता उडयतात. पांच सवायशिणी बायलो व्हंकलेकूय तशेंच करतात. बोया लोकांचो न्हवर्याचो बापूय व्हंकलेची निवड करता. मागीर लग्नाचो म्हूर्त थरयतात. देज म्हणून २०२ रूपया दिवपाची चाल तांचेमदीं आसा. लग्न चड करून व्हंकलेच्या घरांत करतात. न्हवर्या-व्हंकलेमदीं अंतरपाट धरतात. उपरांत भांगराचो मणी आशिल्लो काळो दोरो सागळ्यांचे संमतीन न्हवरो, व्हंकलेच्या गळ्यांत बांदता आनी व्हंकल-न्हवर्याच्या उजव्या हातांत कांकण बांदता. मागीर दोगांय एकामेकांकडेन एकनिश्ठ रावपाचो सोपूत घेतात. तांच्या लग्नसुवाळ्यांत संगीताक खूब म्हत्व आसता.
तांकां घटस्फोट पंचायतीकडल्यान घेवचो पडटा. घटस्फोट घेतिल्ले बायलेक विधवेभाशेन वागणूक मेळटा. पयलीं विधवेक लग्न जावपाक बंदी आशिल्ली पूण कोणाय दादल्यांवागडा तिका रावपाचें आसल्यार दोगांयनी ज्ञाती जेवण घालून आपली लग्न जावपाची इत्सा उक्तावप गरजेचें मानतात. ना जाल्यार तांचे संततीचेर बहिश्कार घालपाची चाल बेडर लोकांमदी आसा.
होस्पेटांतले उरू बेडर मड्याचेर नवें वस्त्र आनी फुलां घालतात. निसणीवयल्यान मडें मसंडेंअत व्हरून पुरतात. णवव्या दिसा पिंड दितात. म्हैसूरांतले बेडर लोक मडीं लासतात आनी दुसर्या दिसा त्यो अस्थी पांच तंगिडू झुडपांचेर उडयतात.
हे लोक झुजारी. हैदर टिपू हाच्या सैन्यांत तांची व्हड प्रमाणांत भरती आशिल्ली. कुर्नूल जिल्ह्यांत तांकां चोर आनी घर-फोडपी म्हणून वळखतात. हातूंतले कांय जाण मेस्त, धवड म्हणून काम करतात. पूण चडशे लोक शेतकार. तांच्या गांवमुखेल्याक नायडू, डोरा वा सिंहासनबोया अशें म्हण्टात. तो जातींतलीं झगडीं सोडयता, गुन्यांवकाराक ख्यास्त दिता.
बेल्लारी जिल्ह्यांअले बेडर लोक तुबक, भालो आनी जाळी घेवन पयलीं शिकारेक वताले. ह्या लोकांक व्यायामाचीया खूब आवड आशिल्ली.
- कों. वि. सं. मं.
बताळ:
एक ग्रामदैवत. वेताळ ह्या मुळाव्या उतरा वयल्यान बेताळ हें उतर आयलां, अशें कांय भाशा जाणकारांचें मत आसा. व ब यो सावर्ण्य ह्या नेमाप्रमाण हिंदी भाशेंत जे प्रमाण व चें ब जाता तेच प्रमाण कोंकणी भाशेंतूय व चें ब जावन वेताळ हाचे बेताळ अशें उतर जालां अशें तांचें मत.
