बोगदे खणपांत आयले.
इंग्लंडांतलो मार्क ब्रुनेल आनी ताचो पूत इझॅम्बार्ड हाणें टेम्स न्हंयेसकतल्यान ३७० मी. लांब, ७ मी. रूंद आनी १२ मी. ऊंच अशा मापाच्या विटांच्या अस्तराचो बोगदो १८४१ त पुराय केलो. ह्या बोगद्याच्या बांदकामांत संरक्षक कवचाचो उपेग केल्लो. ह्या कवचांत उपरांत सुदारणा करून १८६९ त पीटर डब्ल्यू. बार्लो आनी ताचो सहकारी अभियंतो जे. एच. ग्रेटहेड हांणी टेम्स न्हंयेखाला आनीक एक बोगदो बांदलो. कवच आनी संपीडित हवा वापरपाच्या तंत्राचो पयलो व्हडा प्रमाणावयलो उपेग लंडनाच्या भुयारी रेल्वेमार्गाचो बोगदो खणपाखातीर केलो. ग्रेटहेडच्या तंत्राचो फुडें सु. ७५ वर्सां यशस्वी तरेन उपेग करपांत आयलो. ह्याच तंत्राचो वापर मागीर मोटार येरादारी खातीर लागपी चड व्हडल्या बोगद्याखातीर करपांत आयलो. क्लिफर्ड हॉलंड हाणें १९२७ त हडसन न्हंयेसकयल्ल्यान बांदिल्ल्या पयल्याच मोटार येरादारीच्या बोगद्याखातीर भितर तयार जावपी अपायकारक वायूंचो नाश करपी यंत्रणेचो उपेग केल्लो. ताचे उपरांतचे मोटार येरादारीचे जायते बोगदे कवच संपीडित हवा पद्दतीन खणपांत आयले. १९५० वर्साउपरांत मात उदकासकयल्ल्या बोगद्यांखातीर उदका सकयल बुडोवपाच्या नळाची पद्दत वापरपांत आयली.
१९६० उपरांत यांत्रिक परिभ्रमी खणपाचीं यंत्रां, बोगदो खणपाक जगभर वापरपांत येवपाक लागलीं. आतां पयलीं चो फकत ८ ते १५ मी. दर दिसाचो खणपाचो वेग शेंकड्यांनी मीटरांमेरेन वाडिल्लो आसा.
आयच्या काळांत येरादारी, वेपार आनी हेर साधनसामग्रींत जाल्ले वाडीकलागून आनी भुयारी मार्ग तयार करपाखातीर वापरपांत येवपी नव्या तंत्रांकलागून दिसानदीस चडांतचड प्रमाणांत बोगदो बांदून वाहनां आनी उदक हांची बरेतरेन येरादारी करपाचेर चड भर दितात. गरजेप्रमाण बोगद्यांचे अध:स्तर वट, ऊर्ध्वस्तर प्रवेशिका, स्तंभ बोगदो (कूपक) सारकिल्ले घटक आसतात. बोगद्याच्या बांदकामांत सादारणपणान ताचो प्रकार, आकार आनी क्षेत्रफळ, आंखणी, खणपाच्यो वेगवेगळ्यो पद्दती, आदाराखातीर लागपी अस्तर ह्या गजालींचो विचार जाता. बोगदो काम हें स्थापत्य अभियांत्रिकी विशयांतलें एक म्हत्वाचें बांदकाम आशिल्ल्यान बोगद्यासंबंदांतलें सर्वेक्षण (पळोवणी), अभिकल्प आनी आराखडो, खणपाचे प्रकार, अस्तर ह्या गजालींविशीं कांय मुळावीं मार्गदर्शक तत्वां भारतीय मानक संस्थेन थारायल्लीं आसात.
बोगद्यांच्या उपेगाप्रमाण मुखेल अशे चार प्रकार जातात, ते अशे –
१) जलवाहक बोगदे: हातूंत जलविद्युत येवजणेंतले बोगदो, पर्यायी मार्गाचे बोगदो आनी उदकापुरवण करपाखातीर लागपी बोगदो येतात. हालींच्या काळांत जलविद्युत येवजणांनी व्हड प्रमाणाचेर बोगद्याचो वापर जाता. हाचो मुखेल फायदो म्हणजे बोगद्याची लांबाय खारजां वा नळांपरस कमी जाता आनी देखून हे येवजणेक खर्चूय कमी जावं येता. न्हंयेच्या प्रवाहांतूय धरणाचें काम चालू आसतना उदकाचो प्रवाह फाव त्या पर्यायी मार्गाचो बोगदो काडून वळयतात. उदकापुरवण येवजणेंतूय उदकाच्या येरादारी खातीर बोगद्यांचो वापर करपाची प्रथा आसा.
२) वायुवीजन बोगदे: भूंयगत विद्युत केंद्रां वा तत्सम येवजणेंत शुध्द आनी मेकळें हवेची पुरवण करपाखातीर ह्या बोगद्यांचो उपेग जाता.
३) येरादारीचे बोगदे: जायते खेपे रस्त्याची लांबाय वाडटा आनी आंखणीय कठीण आनी खर्चीक जाता. अशावेळार रस्ते आनी रेल्वे हांची आंखणी करतना मदीं येवपी दोंगर बोगद्यांच्या आदारान हुंपप गरजेचें आसता. पांयांनी वचपी लोकांकूय सुरक्षितपणान रस्तो हुंपपाखातीर केल्ले बोगदेय ह्या प्रकारांत येतात. येरादारीखातीर न्हंयेचेर पूल बांदपापरस जायते खेपे न्हंयेसकयल्ल्यान येरादारीखातीर बोगदो खणटात.
४) हेर भूंयगत येवजणांत येवपी बोगदे: झूज कार्याखातीर बांदपांत येवपी भूंयगत गुदांव, विमान घरां, तशेंच भूंयगत विद्युत केंद्रां ह्या बोगद्यांचो हातूंत आस्पाव जाता. ह्या प्रकारांत एक अभिगमन बोगदो आसून ताच्या दुसर्या गरजेप्रमाण चड कमी लांबाय आनी रुंदायेचे विभाग बांदपाक येतात.
बोगद्याचो आकार आनी क्षेत्रफळ थरयतना चडकरून बोगद्याचो वापर आनी बोगद्याभोंवतणचीं खडपां आनी जमीन हांचो विचार करचो पडटा. बोगद्याचे जायते आकार प्रचलित आसून तातूंत वाटकुळो, कमानीचो, तांतयां आकाराचो अशा जायत्या प्रकारांचो आस्पाव जाता.
बोगदो जमनींत खणून काडपाचो आशिल्ल्यान कामाच्या सोंपेपणाखातीर ताचो व्यास वा समतुल्य व्यास हो कमीतकमी २ मी. आसचो पडटा. आतांमेरेन बांदिल्ल्या सगळ्यांत व्हडल्या क्षेत्रफळाचो व्यास २५.५ मी. इतलो आसून तो अमेरिकेंत सॅन फ्रॅन्सिस्को हांगा आसा. बोगद्याची लांबाय मात १०० मी. पसून जायते किमी. लांब आसपाक शकता.
बोगद्याचें काम जमनींत आशिल्ल्यान आनी खणपाचें काम बेगीन सोंपोवपाखातीर दोन वा चड जाग्यांवयल्यान बोगद्याच्या कामाक सुरवात करतात. ताका लागून ताची मार्गरेशा अचूक आंखची पडटा. मार्गरेशेवयल्या वेगवेगळ्या बिंदूंची पातळी आनी एका मेकापसूनचें अंतर हांचें समतलन करप (एके पातळेंत हाडप) आनी थिओडोलायट ह्या उपकरणाच्या आदारान मांडणी करप आनी ते उपरांतचो मुखेल भाग म्हणजे जमनीसकयल्ल्या बोगद्याच्या खणपाच्या कामाखातीर मार्गरेशेचें स्थानांतर करप ह्या गजालिंचो बोगद्याचे आंखणेंत आस्पाव जाता. मार्गरेशेचें स्थानांतर करपाखातीर स्तंभ बोगद्याचो उपेग जाता.
बोगद्याची मार्गरेशा थारापवाखातीर आनी खणपाच्या कामांत येवपी अडचणींची कल्पना येवपाखातीर बोगद्याच्या मार्गरेशेकडच्या
