भारतांत बोगद्यांचीं कामां फकत गरज आसा थंयच जाल्यांत. चडकरून भारतांतल्या जायत्या जलविद्युत प्रकल्पांचेर गरजेप्रमाण चड-उण्या लांबायेचे एक वा चड बोगदे बांदून तांच्या आदारान धरणांतलें उदक विद्युत निर्मिती केंद्राकडेन वा हेर जाग्यांनी व्हेल्लें आसा. महाराष्ट्रांतलो कोयना प्रकल्प, पेंच प्रकल्प आनी उत्तर भारतांतलो बियास आनी सतलज ह्या न्हंयांवयले प्रकल्प मुखेल आसात. भारतांतल्या रेल्वेमार्गाचेरूय ल्हान व्हड प्रमाणांत बोगदे बांदून रेल्वे येरादारींतलें अंतर कमी केलां आनी ती चड सुरक्षित आनी कार्यशील केल्या. मुंबय-पुणे ह्या मार्गावयल्या बोर घाटांत सादारण २५ ल्हान-व्हड बोगदे आसून ते सु. १०० वर्सां पयलीं बांदिल्ले आसात. तशेंच राजस्थान आनी गुजरात ह्या राज्यांतल्या उदयपूर आनी हिंमतनगर ह्या गांवांक जोडपी रेल्वेमार्गांचेरूय कांय बोगदे बांदिल्ले आसात. रस्त्यावयले येरादारीखातीर काश्मीरांत जम्मू-श्रीनगर रस्त्याचेर बनिहाल खिंडींत २,१५४ मी. उंचायेचेर बांदिल्लो बोगदो प्रसिध्द आसा. हाकालागून काश्मीरांत शिंयां दिसांनीय येरादारी चालू दवरप शक्य जाता. पुणें-बंगलोर मार्गावयलो कात्रज घाटांतलो बोगदोय असोच आसा.
जायत्या पयसुल्ल्या जाग्यांवयल्यान मुंबयक उदकापुरवण जाता. तानसा तळ्यांतल्यान जावपी उदका पुरवणेचेर १८८८ वर्सा ल्हान प्रमाणांत बोगद्याचें काम केल्लें. ताचे उपरांत १९५६ वर्सा वैतरणा तळ्यांतल्यान मुंबयक केल्ले उदकापुरवणेच्या नळाखातीर भातसा हांगा आनीक एक बोगदो बांदला. भांडूप हांगा जलशुध्दीकरण क्षेत्रालागीं आनीक एक बोगदो १९८० वर्सा बांदला.
महाराष्ट्रांतल्या कोयना जलविद्युत प्रकल्पांत उदका साठवणेंतलें उदक अस्तंत घाटी वीज उत्पादनाखातीर ३,६९० मी. लांबायेच्या बोगद्यांत सोडपाची वेवस्था केल्ली आसा. ह्या बोगद्याचे फुडें चारूय दिकांक चार बोगदे वतात ते कोयनेच्या उदकाक विद्युत केंद्राकडेन वचपी चार व्हडल्या नळांच्या तोंडामेरेन व्हेल्ले आसात. विद्युत निर्मिती केंद्रांत वापरिल्लें उदक व्हरून तें वशिश्ठी न्हंयेक पावतें करपाचें कार्य एका अर्दवाट कुळाकृती बोगद्याच्या आदारान केल्लें आसा.
महाराष्ट्रांतल्या पेंच जलविद्युत प्रकल्पांत नागपूरालागीं पेंच न्हंयेचे देगेचेर जमनीसकयल १३० मी. खोलायेर बांदिल्लो बोगदो ८ किमी. लांबायेचो आसा. कर्नाटक राज्यांत तुंगभद्रा न्हंयेचेर होस्पेट हांगा बांदिल्ल्या धरणांतल्यान वचपी कालव्याचें उदक व्हरपाखातीर दोंगराचे वण्टीक १,०६७ मी. लांबाचेचो बोगदो बांदिल्लो आसा. हाका ‘पापैय बोगदो’ अशें म्हण्टात. तशेंच कर्नाटक राज्यांत शरावती न्हंयेचेर लिंगनमक्की ह्या गांवालागीं तीन कडांनी धरणां बांदून विद्युत केंद्रांक उदकापुरवण करपाखातीर दोन बोगदे खणिल्ले आसात. तमिळनाडू राज्यांत कुढा आनी अप्पर भवानी ह्या कावेरीच्या उपन्हंयांचेर बांदिल्ल्या प्रकल्पांत जायतीं धरणां आनी सांठवणी बंधारे आसून, तें उदक दोंगराच्यो कुशी फोडून तयार केल्ल्या जायत्या बोगद्यांच्या आदारान एकठांय करून व्हडलो जलाशय निर्माण केल्लो आसा. ताच्या आदारान ह्या उदकाचे जायते उपेग केल्ले आसात.
पंजाब राज्यांत बांदिल्ल्या बियाज सतलज प्रकल्पाचेर बियास न्हंयेतल्यान सतलज न्हंयेंत उदक सोडपाखातीर दोन बोगद्यांचो वापर केल्लो आसा.
- कों. वि. सं. मं.
बोटे, व्हाल्टर व्हिल्हेल्म गेओर्ख फ्रांट्स:
(जल्म: ८ जानेवारी १८९१, ओरान्यबुर्क - उदेंट जर्मनी; मरण: ८ फ्रेब्रुवारी १९५७, हायडलबर्ग).
