नामनेचो जर्मन भौतिकशास्त्रज्ञ. १९०८-१२त बर्लिन विद्यापिठांत शिक्षण घेतकच माक्स प्लांक हाच्या मार्गदर्शनाखाल संशोधन करून १९१४ त ताणें डॉक्टरेट पदवी मेळयली. पयल्या म्हाझुजांत ताका रशियनानी कैद केलो आनी सायबेरियांत एक वर्स बंदखणींत घालयतकच १९२० त ताका जर्मनींत परत धाडलो. बंदखणींत आसतना ताणें गणित आनी रशियन भाशांचो अभ्यास केलो. १९१३-३० ह्या काळांत ताणें बर्लिनच्या सरकारी फिझिकल-टॅक्निकल इन्स्टिट्युटांत काम केलें आनी थंय तो प्राध्यापक जालो. १९३० त गीसेन विद्यापिठांत भौतिकशास्त्राचो प्राध्यापक आनी थंयच्या इन्स्टिट्युट ऑफ फिजिक्सचो‘ संचालक म्हणून ताची नेमणूक जाली. उपरांत १९३२ वर्सा तो हायडलबर्ग विद्यापिठांतल्या इन्स्टिट्युटा ऑफ फिजिक्सचो संचालक जालो. १९३४त थंयच्या कायसर व्हिल्हेल्म इन्स्टिट्युट फॉर मेडिकल रिसर्चांतल्या इन्स्टिट्युट ऑफ फिजिक्सच्या संचालकपदाचेर ताची नेमणूक जाली. दुसर्या म्हाझुजाउपरांत १९४६ सावन अखेरमेरेन ताणें हायडलबर्ग विद्यापिठांत भौतिकशास्त्राचो अध्यापक म्हणून काम केलें.
फिझिकल-टेक्निकल इन्स्टिट्युटांत गायगर हाचे वांगडा संशोधन करून १९२४ त बोटे हाणें आपली संपात पद्दत उजवाडायली. ही पद्दत दोन वा चड गायगर गणित्रांतल्यान एकूच कण गेल्यार दर एका गणित्रांत उत्पन्न जावपी स्पंद संपाती आसतात ह्या तत्वाचेर आदारीत आसा. बोटे हाणें ही पद्दत अणुकेंद्रीय भौतिकींतल्या एक खर्वांश सॅकंदापरस थोडो कालखंड मेजपाखातीर तशेंच विश्र्वकिरण कॉम्पटन परिणाम आनी भौतिकींतल्यो हेर समस्या अभ्यासपाखातीर वापरली. ही पद्दत फुडें अणुकेंद्रीय विक्रियकांखातिरूय वापरली आनी ताचेवयल्यान विक्रियेंतली ऊर्जा आनी अणुकेंद्रीय द्रव्यमानां अचूक रितीन मेजप शक्य जालें.
बोटे आनी गायगर हाणीं उजवाडाच्या किरणांचें लघुकोनांत प्रकीर्णन जावपाविशींचे संकल्पनेचें स्पश्टीकरण दिवन प्रकीर्णन जावपाविशींचे संकल्पनेचें स्पश्टीकरण दिवन प्रकीर्णन प्रक्रियांच्या आर्विल्ले विश्लेशण पद्दतींची बुन्याद घाली. १९२३-२६ ह्या काळांत बोटे हाणें उजवाडाच्या कणरूप सिध्दांताविशीं प्रयोगीक आनी सिध्दांतीक अभ्यास केलो. १९२७ त ताणें आल्फा किरणांच्या भडिमारान हलक्या मूलद्रव्यांच्या जावपी रुपांतरणाचो अभ्यास करपाक सुरवात केली. १९२९त डब्ल्यू. कोल हॉर्स्टर हाच्या पालवान बोटे हाणें गायगर गणित्रांतल्यान विश्र्वकिरण धाडून तांचो अभ्यास करपाची नळी पद्दत प्रचारांत हाडली. जर्मनींतलो पयलो सायक्लोट्रोन बोटे हाच्या मार्गदर्शनाखाल १९४४ त उबारिल्लो. १९३९-४५ ह्या झूजकाळांत ताणें न्युट्रॉनांचो विसरणा सिध्दांत आनी तेविशींचीं मापनां हांचेर संशोधन केलें.
मूलकण मेजपाखातीर ताणें हान्स गायगर हाच्या पालवान संपात पद्दतीचो सोद लायलो आनी तिचो वापर करून हेर म्हत्वाचे सोद लायले. ह्या कार्याखातीर ताका १९५४ वर्साचो भौतिकशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार माक्स बोर्न हाचेवांगडा वांटून मेळ्ळो.
- कों. वि. सं. मं.
बोत्स्वाना:
दक्षिण आफ्रिका खंडांतलो एक स्वतंत्र देश. क्षेत्रफळ ५,८१,७३० चौ. किमी. विस्तार १७० ४७’ दक्षिण ते २६० ५४’ दक्षिण अक्षांश आनी २०० उदेंत ते २९० २१’ उदेंत रेखांश. ह्या देशाचे ईशान्येक आनी उदेंतेक झिबाब्वे, आग्नेयेक आनी दक्षिणेक दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताक, अस्तंतेक आनी उत्तरेक झांबिया आनी नामिबिया हे देश आसात. ह्या देशाच्या उत्तर आनी दक्षिण शिमांवयल्यान झँबीझी आनी मोलोपो ह्यो न्हंयो व्हांवतात. गाबरोनी ही देशाची राजधानी. लोकसंख्या १४,००,००० (१९९४).
भूंयवर्णन: ह्या देशाचो आस्पाव दक्षिण आफ्रिकेंतल्या सड्याच्या प्रदेशांत जाता. ह्या देशाचो चडसो वांटो कालाहारी रेंवटांत आसा. भूंयरचणुकेचे नदरेन देशाचे दोन वांटे जातात - अस्तंते वटेंतलो कालाहारी रेंवटी प्रदेश आनी उदेंतेकडेन आशिल्लो ल्हान ल्हान दोंगुल्ल्यांचो प्रदेश. कालाहारी रेंवटांत अस्तंतेकडचो सगळो वाठार व्यापिल्लो आसा. ह्या प्रदेशाची दर्यापांवड्यासावन उंचाय सु. ९०० मी. आसा. भूंयतज्ञांच्या मतान ह्या प्रदेशांत कॅब्रियना-पयलीं काळांतल्या खडपांचेंर रेंवचे थर सांचून हें रेंवट तयार जालां. देशाच्या उत्तर वाठारांत आशिल्ल्या ओकोव्हॅगो दलदलीचो आस्पावूय ह्या रेंवटी प्रदेशांत जाता. हे दलदलीचे उत्तरेक ‘माबाबे डिप्रॅशन’ हो खोसो वाठार आसा. उदेंतेक आशिल्ल्या ल्हान ल्हान दोंगूल्ल्यांचो ‘वॅल्ड’ हो वाठार समशीतोश्ण कटिबंधीय तणांच्या प्रदेशांत आस्पावता. चडशो न्हंयो देशाचे शिमेवयल्यान व्हांवतात. दक्षिण शिमेवयल्यान मोलोपो ही सु, ९६० किमी. लांबायेची न्हंय व्हांवता. लिंपोपो ही देशाचे उदेंत शिमेवयल्यान नैॠत्य-ईशान्येक व्हांवपी न्हंय. ह्या सड्याच्या प्रदेशाचो फकत ईशान्येकडचो आनी वायव्येकडचो ओकोव्हँगो प्रदेश सोडीत जाल्यार हेर सगळी जमीन रेंवटी आनी पडींग आसून थंय चुनखड्याचें प्रमाण चड आसा.
हवामान: सादारणपणान बोत्स्वानाचें हवामान उपोशण कटिबंधीय प्रकारचें आसा. उंचायेप्रमाण हवामानांत थोडोभोव बदल जाता. शिंयाळ्यांत रातचो थंड वारो मारता आनी दिसाचो तो ऊबदिणो आसता. हांगाच्या रेंवटी प्रदेशांत हिमतुषारांचो प्रभाव चड आसता. ह्या सुक्या हवामानाच्या प्रदेशांत ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी ह्या काळांत कडक गीम आसता आनी जानेवारी म्हयन्यांत सगळ्यांत चड तापमान आसता. ह्या काळांत ३०० ते ३४० से. मेरेन तापमान आसता. जून ते ऑगस्ट ह्या शिंयाच्या दिसांनी जुलय म्हयन्यांत सगळ्यांत चड शीं आसता. ह्या काळांत तापमान ८० ते १० से. मेरेन सकयल येता. ऑक्टोबर ते एप्रिल हे म्हयने ऋतूचे आसून पावस सगळ्याक एकसारको पडना. हांगाचो वर्सुकी पावस सरासरी ४६ सेंमी. आसता. ईशान्य वाठारांत पावसाचें प्रमाण चड आसता आनी रेंवटी प्रदेशांत तें उणें उणें जायत वता.
