वनस्पत आनी मोनजात: देशाची सुमार ८४% भूंय साव्हाना प्रदेशांतल्या तणान आनी कांट्यांच्या झोंपांनी व्यापल्या. देशाच्या ईशान्य वाठारांत मोपानी, मोगोनोनो आनी मोकुसी ही वनस्पत मेळटा. कालाहारीच्या रेंवटी प्रदेशांत मोरूकुरू ही वनस्पत व्हडा प्रमाणांत मेळटा. सहारा तणांच्या वाठारांत लव्ह ग्रास, पॅनिकम, क्रॅब ग्रास, ब्रिस्टल ग्रास आनी हेर तणांचे प्रकार मेळटात. देशांतलें म्हत्वाचें रान चोबे न्हंयेच्या देगणांत आसा. तातूंत चडशी मोपानी, मोकवा, मोकुसी, मोनॅटो ही वनस्पत आसा. उत्तरेकडच्या ओकोव्हँगो ह्या दलदलीच्या वाठारांत खूब तरांची उदकांतली वनस्पत मेळटा. हांगाच्या रानांनी दक्षिण आफ्रिकेंतले हतयाचें पंगड व्हडा प्रमाणांत मेळटात. हांचेखेरीज शींव, बिबटे, उदकांतले घोडे, जिराफ, रानरेडे, हरणां आनी हेर मोनजात हांगा दिश्टी पडटा. देशांत नाग आनी पफॲडर हे विखयाळे सोरोप आसात. हांगाच्या रानांनी रानगायो आसात. शहामृग, उदकांतले कोळी, मालदोक, बकीं कारकोचे आनी हेर सवण्यांचे प्रकार खूब आसात.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था: १९६६ मेरेन ब्रिटिशांची वसणूक आशिल्ल्या ह्या देशाक ‘बेचुआनालँड’ अशें म्हण्टाले. हांगचे लोक स्वताक मसिलोच्या मुखेलपणाखाला सतराव्या शेंकड्यांत ह्या प्रदेशांत राज्य करपी सान जमातीचे वंशज आशिल्ल्याचें मानतात. अठराच्या शेंकड्यांत त्स्वाना लोकांनी हांचेर जैत मेळोवन हांकां आपले गुलाम केले. १८२० सावन मॅतबीली आनी झुलू लोकांनी ह्या प्रदेशांचेर घुरयो घालपाक सुरवात केली. अशे इबाडिल्ले स्थितींत ह्या शेंकड्याच्या मदल्या काळांत डेव्हिट लिव्हिंगस्टन आनी रॉबर्ट मॉफट ह्या ब्रिटीश धर्मप्रसारकांनी केल्ल्या कार्याक लागून ब्रिटीश सत्तेक थळाव्या लोकांचो खर विरोध जालोना. हांगाच्या थळाव्या जमातींच्या खूबशा लोकांनी क्रिस्तांव धर्म आपणायलो. झुलू लोकांच्या घुरयांक आनी दहशतवादांक लागून खूबशे लोक आपलो गांव सोडून वचपाक लागले. १८६४ त ताती न्हंयेच्या देगणांत भांगराचो सोद लागिल्ल्यान ट्रान्सव्हालांतल्यान बोअर लोक ह्या वाठारांत येवपाक लागले.
हांगाच्या बामांग्वाटो जमातीच्या लोकांनी मॅतबीलींच्या आड झूज उबारून बोत्स्वाना ट्रान्सव्हालांक जोडचें हे तांचे मागणेक ताणीं खर विरोध केलो. नैऋत्य आफ्रिकेंत आशिल्ल्या जर्मनांची नदर ह्या प्रांताचेर आशिल्ल्यान १८७२ त बामांग्वाटोंचो मुखेली तिसरो कामान हाणें ग्रेट ब्रिटनाचो आदार घेतिल्लो. हेच मागणेक लागून १८८५ वर्सा मोलोपो न्हंयेचो उत्तरेकडचो वाठार ब्रिटीश अधिरक्षीत (British Sphere) म्हणून आनी दक्षिणेकडचो वाठार ‘ब्रिटीश बेचुआनालँड’ हो ब्रिटिशांची वसणूक आशिल्लो प्रदेश जालो. हो प्रदेश १८९५ त दक्षिनेकडच्या केप कॉलनीक जोडलो. ब्रिटीश साऊथ आफ्रिका कंपनीकडेन हे वसणुकेची उदरगत जावंची म्हणून ब्रिटीश शासन आसलें. पूण बाक्वेना, बांग्वाकेत्से आनी बामांग्वाटो ह्या तीन जमातींच्या मुखेल्यांनी ताका विरोध केलो आनी ब्रिटीश शासनाचो अधिरक्षीत वाटो म्हूण रावपाक सांगलें. ३० सप्टेंबर १९६६ दिसा ‘बोत्स्वाना प्रजासत्ताक’ ह्या नांवान हो देश स्वतंत्र जालो.
ह्या देशाचें आयचें संविधान १९६५ त तयार केल्ल्या संविधानाचेर आदारिल्लें आसा. राष्ट्राध्यक्ष हो राष्ट्राचो मुखेली आसून ताचो निवाडो संसद वांगडी करतात. संसदेंतलें ३२ वांगडी भौशिक मतदानात वेंचून काडटात आनी ४ वांगडी राष्ट्राध्यक्षान नेमिल्ले आसतात. हांचेखेरीज महाधिवक्ता आनी सभापती अशे सगळे मेळून संसदेंत ३८ वांगडी आसतात. हांचेमदल्या १० वांगड्यांच्या मंत्रीमंडळाची नेमणुक राष्ट्राध्यक्ष करता. बोत्स्वाना हॅमॉक्रॅटिक पार्टी, बोत्स्वाना पिपल्स पार्टी आनी बोत्स्वाना नॅशनल फ्रंट हे हांगाचे म्हत्वाचे पक्ष. हांगाची न्यायवेवस्था ही ब्रिटीश न्यायवेवस्थेभाशेन आसा. देशांत लोबात्सी शारांत उच्च न्यायालय आसा.
अर्थीक स्थिती: बोत्स्वाना हो एक फाटसारिल्लो देश. ह्या देशाची अर्थवेवस्था पशुपालन वेवसायाचेर आदारिल्ली आसा. हांगाए ९०% लोक शेतवडीचेर आनी पशुपालन वेवसायाचेर जियेतात. देशाचो चडसो वांतो रेंवटी आशिल्ल्यान जमीन पडींग आसा. तशेंच परंपरीक शेतवड, मोडां, दुकळ ह्यो शेतवड वेवसायांतल्यो म्हत्वाच्यो अडचणी आसात. हांगांची शेतवड फकत पावसाचेर आदारिल्ली आसा. ज्वारी, मको, मिलेट, कड्डण, ही हांगांचीं मुखेल पिकां आसात. कापूर, भूंयमूग, घेवडो आनी सूर्यफुलांचें बीं हीं हांगाचीं नगदी पिकां. हांगा चरोव तणाचें प्रमाण खूब आशिल्ल्यन पशुपालन वेवसाय नेटान चलता. दूद आनी दुदाचे जिनस, चामडें, मांस आनी लोकर हांचेंय उत्पन्न बरेंच आसा.
पशुपालन उद्देगाखाला खणकामाकय हांगा म्हत्व आसा. देशांतल्यान जावपी निर्यातम्हालांत अशुध्द खनिजांचो वांटो खूब आसता. खणीभितर हिर्याचें उत्पन्न बरेंच आसा. हिर्यांखेरीज देशांत संगजिरा, कोळसो, तांबें, निकॅल आनी हेर खनिजां मेळटात.
येरादारी आनी संचारण: बोत्स्वानांत येरादारींचीं साधनां मर्यादीत आसात. चडशे म्हत्वाचे मार्ग देशाच्या उदेंत वाठारांत दिश्टी पडटात. बोत्स्वानान रेल्वेमार्गाखातीर, ‘बोत्स्वाना रेल्वे निगम’ ची स्थापणूक केली. रेल्वेमार्ग खाण उद्देग वाडोवंक पालव दिता. देशांत तीन विमानतळ आसात. फ्रान्सिसटाऊन आनी गाबरोनी हे हांगाचे म्हत्वाचे विमानतळ. आंतरराष्ट्रीय दूरसंदेश वाहनाखातीर १९८० त देशांत एक स्वतंत्र केंद्र उबारलां. बोत्स्वाना डेली-न्यूस हें गाबरोनीच्यान इंग्लीश आनी सेत्स्वाना ह्या दोनूय भाशांतल्यान उजवाडाक येवपी एक दिसाळें आसा.
लोक आनी समाजजीण: बॅटवाना हे आफ्रिकन जमातीचे लोक हांगाचे थळावे लोक. हांगा चडशे युरोपी लोक आसात. आनी हांचे सकयल युरोपी बॅटवाना अशा भरशिल्ल्या वंशाचे आसात. बॅटवाना
