हवामान: देशाचें हवामान मुखेलपणान उश्ण कटिबंधीय प्रकारचें आसा. देशाची भूंयरचणूक वयर-सकयल आशिल्ल्यान देशाच्या वेगवेगळ्या भागांतल्या तापमानांत खूब फरक जाणवता.आल्तप्लानो हो प्रदेश चड ऊंच आशिल्ल्यान थंयचें हवामान शितळ उरता. ह्या भागांत गिमाच्या दिसांनी पावस पडटा जाल्यार शिंयाळ्यांत केन्नाकेन्नाय हीमवृश्टी जाता.रेआल दोंगरांवळीच्या भागांत ध्रुवीय प्रकारचें हवामान मेळटा.ह्या भागांत डिसेंबर ते फेब्रुवारी ह्या तेंपार पावस पडटा.हांगा वर्सुकी पावसाचें प्रमाण ३८ ते ७० सेंमी.इतलें आसता.यूंग्गास प्रदेशांतल्या चड उंचायेच्या भागांत आर्द्र प्रकारचें हवामान मेळटा.ह्या भागांत वर्सूयभर पावस पडत आसता.उदेंतेकडेन आशिल्ल्या सपाट प्रदेशांत विषुववृत्तीय उश्ण आनी बाष्परूपी हवामान आसता.
वनस्पत आनी मोनजात: देशाच्या हवामानाचे आनी भुंयेचे वेगवेगळे प्रकार आशिल्ल्यान हांगा वेगवेगळ्या हवामानांनी वाडपी विंगड विंगड वनस्पत आनी मोनजात दिश्टी पडटा.आल्तप्लानो भागांत ‘ईचू’नांवाचें तण मेळटा.हें तण गोरवांखातीर,खोंपी बांदपाखातीर वा शेंद-यो विणपाखातीर वापरतात.तितिकाळा तल्या भोंवतणच्या वाठारांनी ‘तोतोरा’ नांवांची वनस्पत वाडटा.तिचो उपेग बलसास हीं ल्हान नुस्तेमारी व्हडीं तयार करपाखातीर करतात.यूंग्गास प्रदेशांतल्या चड उंचायेच्या भागांत दाट रानां आसात. ह्या रानांनी मुखेलपणान पाचवो पायन, काळॉ अक्रोड,अलीसो,लॉरेल. सीडर,तार्को,साउको आनी सिंकोना ही रूखावळ मेळटा.उत्तरेकडल्या सपाट प्रदेशांत उश्ण कटबंधीय प्रकारचीं दाट रानां आसात.ह्या रानांनी घट्ट लांकडाचे सुमार दोन हजारांवयर वनस्पति प्रकार मेळटात. हा6गा मेळपी रबर,ब्राझील नट,माहोगनी,ताडवृक्ष ही अर्थीक नदरेन म्हत्वाची अशी रूखावळ. क्केब्राचो, पालोसांतो,मिस्टॉल, कॅरोब ही चाको प्रदेशांत मेळपी मुखेल वनस्पत.
आल्तप्लानो भागांत मुखेलपणान लामा आनी अल्पाका ही मोनजात मेळटा. तांचो उपेग येरादारीखातीर,लोकर आनी खावपाखातीर करतात.अॅ मेझॉनच्या देगणांनी प्युमा,जॅगुआर,सोंसो,माकोड,कोआटी,टॅपीर,आर्माडिलो,स्लॉथ,पेकारी,कॅपिबारा थिपक्यांचें वांस्वेल ही मोनजात जाल्यार,चाको वाठारांत हरणां सांपडटात.आनाकोंडा आनी बूशमस्टर हे व्हड सोरोप हांगा सांपडटात.हांगा सुकण्यांचे खूब प्रकार आसून,पोपट,गरूड, गीद,बडक,हंस,मॅको हीं हांगाच्या चडशा वाठारांनी भोव प्रमाणांत दिश्टी पडपी सुकणीं.पाराकीट,टॉकन्स आनी टॉराकोस हीं चड ऊंच उडपी सुकणींय हांगाच्या रानांनी पळोवपाक मेळटात.
इतिहास: बोलिव्हियाच्या कांय वाठारांनी सांपडिल्ल्या पुरातत्त्वीक अवशेशांवयल्या क्रिस्तापयलींच्या काळांत आनी इ.सनाच्या पयल्या स शेंकड्यांमदीं हांगा तीआवानाको संस्कृताय नंदताली अशें कळटा.सव्या शेंकड्याउपरांत हांगा थळाव्या इंडियन जमातींचीं ल्हान ल्हान राज्यां उदयाक आयलीं. मुखार इकरावो शेंकडो ते पंदराव्या शेंकड्यामेरेन हेर लॅटीन अमेरिका प्रदेशावांगडा बोलिव्हियाचेरूय आयमारा जमातीन आपलो शेक गाजयलो.पंदराव्या शेंकड्यांत इंका जमातीच्या लोकांनी आयमारांची सत्ता नश्ट केली.
सोळाव्या शेंकड्याचे सुरवेकसावन लॅटीन अमेरिकेंत युरोपी लोकांच्यो घुरयो येवपाक सुरवात जाल्ली.१५३२त स्पेनी वसणूककारांनी इंका साम्राज्य मोडून उडयल्लें.पूण उपरांत तांकां ह्या प्रदेशांतल्या इंडियन टोळयांनी खूब विरोध केलो.१५३८त हो विरोध पुरायपणान मोडून उडयलेउपरांत बोलिव्हियांतस्पेनी वसणुकेचो काळ सुरू जालो.१५४५त पोटोसी हांगा रुप्याचे खणीचो सोद लागिल्ल्यान बोलिव्हियांत स्पेनी वसणूककारांची संख्या नेटान वाडपाक लागली.खणकामाखातीर ते इंडियन लिकांक कामाक दवरूंक लागले.ह्याच वावराक लागून आफ्रिकेसावन खाप्री गुलामांचीय व्हडा प्रमाणांत आयात जावपाक लागली.वसणूककारांकडच्यान इंडियन लोकांची खूब सतवणूक जाताली.हाका लागून इंडियन लोकांनी स्पेनिशांआड साबार खेपे उठाव केल्ले. ह्या साबार उठावांतल्यानूच उपरांत एकुणिसाव्या शेंकड्यांत हांगा स्वातंत्र्य चळवळ सुरू जाली.१८०९ ते १८२५ मेरेन सुटकेझुजारी आनी स्पेनिश आक्रमण हांचेमदीं झगडीं जायत रावली6.कोलंबियाचो सुटकेझुजारी सायमन बोलिव्हार आनी जनरल आंतोनियो होसे द सुक्रे हांचो हे सुटके चळवळींत म्हत्वाचो वांटो आशिल्लो.सुरवेक बोलिव्हारान काराकास, आराउर व्हिक्टोरिया,मारेओ,कॅरॉबाबी, बॉइआका ह्या सुवातांचेर स्पेनिश सैन्याचेर हार घालून ७ ऑगस्ट १८१९त स्वतंत्र कोलंबिया प्रजासत्ताकाची घोशणा केली.उपरांत सुक्रे हाच्या फुडारपणासकयल मुक्तिसैनिकांनी पेरूंत आयाकूंचो शारा6त स्पेनिश सैन्याचेर हार घाली.उपरांत ९ डिसेंबर १८२४ दिसा व्हेनेझुएला आनी बोलिव्हिया हे देश मुक्त जाले.६ ऑगस्ट १८२५ दिसा ला प्लाताक जाल्ले सुटके झुजा-यांचे परिशदेंत पेरूचो आग्नेय वांटो व्हेनेझुएलाक जोडून बोलिव्हारच्या उगडासाखातीर ताका बोलिव्हिया हें नांव दवरलें.ह्या नव्या प्रजासत्ताकाखातीर बोलिव्हार हाणें रचिल्लें संविधान मान्य करून,जनरल सुक्रे हाचीबोलिव्हियाचो पयलो राश्ट्राध्यक्ष म्हणून नेमणूक जाली.पूण बोलिव्हार आनी सुक्रे हांचेमदीं वाद जावन १८२८त सुक्रे हाणें आपल्या पदाचो राजिनामो दिलो.उपरांत लश्करी अधिकारी,मार्शल आंद्रेस सांताक्रूझ हो राश्ट्राध्यक्ष जालो.आंद्रेस हाणें बोलिव्हिया आनी पेरू हांचें संघराज्य स्थापीत करून हा6गाची अर्थीक स्थिती सुदारपाचो यत्न केलो.अशा बळिश्ट राश्ट्रापसून फुडाराक आपल्या धोको आसा,हे6 जाणून चिली देशान बोलिव्हियाचेर घुरी घालून जैन जोडलें हाचे उपरांत सुमार पन्नास वर्सांमेरेन हांगा अशांति, भ्र्०श्टाचार आनी बंड चालूच आशिल्लें.ह्या काळांत होसे बायीव्ह्यान,मानुएल बेल्सू,होसे लिन्यारीश,होसे आका, मा-यानो मेलगारेहो,ईला-यॉन दासा हे लश्करी अधिकारी बोलिव्हियाचे राश्ट्राध्यक्ष जाले.मुखार,पयल्या म्हाझुजांत बोलिव्हिया तटस्थ रावलो,पूण दुस-या
