वेव्हारांत, बोलीभाशेचो प्रसार जावपाखातीर बरें वाचनीय गद्द्य निर्माण जावपाची गरज पडपाक लागली, तेन्ना बंगालीचो प्रध्यापक ह्या नात्यान कॅरी हाणें बंगाली शिक्षकांच्या आदारान बंगालींत गद्द्यग्रंथ बरोवन घेतलो आनी श्रीरामपूराक छापून तांचो प्रसार केलो. ह्या शिक्षकांभितर रामराम बसू आनी मृत्युंजय विद्यालंकार हांचीं नांवां म्हत्वाचीं. रामराम बसू हो फार्सी भाशेंचो तज्ञ आसून कॅरीचो बंगाली भाशाशिक्षक आशिल्लो. 'महाराजा प्रतापादित्य चरित्र' (1801) आनी 'लिपिमाला' (1802) हे ताचे दोन नामनेचे ग्रंथ. मृत्युंजयाचीं चडशीं पुस्तकां संस्कृत ग्रंथांचे बंगाली अणकार. 'बनिशा सिंहासन' (1802) आनी 'हितोपदेश' (1808) हीं अनुक्रमान 'व्दत्रिशत पट्टालिका' आनी 'हितोपदेश' ह्या मूळ संस्कृत कथाझेल्यांचे अणकार. इ. स. 1808 वर्सा उजवाडाक आयिल्लो ताचो राजावली हो मोंगल बखरकारांचे रचनेचेर आदारिल्लो एक संस्कृत ग्रंथ आशिल्लो. राजावली हो बंगालींतलो पयलो इतिहास ग्रंथ. मृत्युंजयाचो सगळ्यांत उत्कृश्ट ग्रंथ 'प्रबोधनचंद्रिका' हो ताच्या मरणा उपरांत इ. स. 1833 वर्सा उजवाडा आयलो. 'वेदांतचंद्रिका' (1817) हो ताचो ग्रंथ राजा राममोहन रॉय हाच्या 'वेदांतविचाराक' आनी एकश्र्वरवादाक विरोध करपाच्या हेतान बरयल्लो. फोर्ट विल्यम कॉलेजीच्या हेर प्रध्यापकांभितर राजवीत लोचन मुखर्जी होय एक म्हत्वाचो लेखक. 1805 वर्सा श्रीरामपूराक ताचो 'महाराजा कृष्णचंद्र रायस्य चरित्रम्' हो ग्रंथ उजवाडा आयिल्लो. हो ग्रंथ क्रमीक पुस्तक म्हणून 'प्रबोधचंद्रिके' परसूय चड काळ चललो.
क्रमीक पुस्तकां सोडून बंगाली गद्य बरोवपी राजा राममोहन रॉय हो पयलो लेखक. श्रीरामपुरच्या मिशनऱ्यांनी चलयल्ले, हिंदूधर्माआडचे मोहिमेक तोंड दिवपाखातीर रॉय हाणें बंगाली, इंग्लीश आनी फार्सी भाशांतल्या नेमाळीं आनी पत्रकां सुरू केलीं. ताचे कलेखणेक काव्यांतूय गती आशिल्ली. ताणें 'भगवद्गीतेचो' पद्यांत अणकार केलो आनी कांय भक्तीगितांय बरयलीं. तत्त्वज्ञानासारकोय विशय हे गद्य भाशेंत मांडपाक येता हें ताणें दाखोवन दिलें. वेदान्तसुत्रां आनी उपनिषदां हांचो अणकार करपी म्हणुनूय ताका नामना मेळ्ळी. वेदांतावयल्या निबंदांचो दोन अणकार (1815) आनी उपनिषदांचे अणकार तशेंच समाजीक आनी धर्मीक पुनर्घटनेविशींच्यो विचारीक भूमीका उकतावन ताणें साहित्यनिर्मितींत मोलादीक भर घाली.
श्रिरामपुरच्या मिशनाऱ्यांनी 1818 वर्साच्या मे म्हयन्यांत 'समाचारदर्पण' हें सप्तकी पत्रक सुरूकेलें आनी बंगाली भाशा-साहित्याचे उदरगतीक चड वाव मेळ्ळो. उपरांत कलकत्यांत आनिकूय नेमाळीं सुरू जालीं. राजा राममोहन रॉय हाणेंय स्वता एक पत्र चलयलें. भवानीचरण बंदोपाध्याय हाचे 'समाचार - चंद्रिका' (1821) हें पत्र सघळ्या खबरांपत्रांनी श्रेश्ठ आशिल्लें. ह्या खबरांपत्रांक लागून, बंगालीबगर हेर भाशा समजनाशिल्ल्या लोकांक, घरा बशिल्लेकडेन जगाची खबर कळपाक लागली. 1831 वर्सा ईश्र्वरचंद्र गुप्त हाणें 'संवाद प्रभाकर' हें पत्र काडलें.
मजगतीं, श्रीरामपूरच्या मिशन प्रेसान छापिल्लीं पुस्तकां समजुपाक कठीन तशेंच मोलान म्हारग आशिल्लीं. तेखातीर सादीं-सोंपीं आनी सुटसुटीत पुस्तकांक लागून 1817 वर्सा 'स्कूल बूक सोसायटी' ची स्थापणूक जाली.
विल्यम कॅरीचो पूत फॅलिक्स क2री हाणें बंगालींत ज्ञानकोशाची रचना सुरू केली. शरीरशास्त्र आनी इंद्रीय-विज्ञानशास्त्र ह्या विशयांवयल्या क्रमीक पुस्तकांचो पयलो खंड 1819 वर्सा उजवाडा आयलो. पूण लेखकाच्या मरणाक लागून ही येवजण पुराय जालिना. उपरांत हिंदू कॉलेजीचे आदले विद्यार्थीआनीक्रस्तांव धर्म आपणयल्ल्या के.एम. बॅनर्जी हाणें अशें तरेची श्ज्ञानकोशरचना केली. हाचें नांव 'विद्द्याकल्पद्रुम' वा 'एनसायक्लोपिडिया बँगलॅन्सिस'. ह्या ज्ञानकोशाची इंग्लीश-बंगाली अशी दोन भाशांची आवृत्तीय आयिल्ली. ह्या ग्रंथाचे सगळे मेळून तेरा खंड आशिल्ले (1846-51). तातूंत इतिहासीक प्रबंधांचे अणकार आनी रुपांतरां, भुमिती, भुगोल, नितीविशींच्यो तशेंच बोधाच्यो कथा आनी लेखकांचे वेंचीक लेखूय आशिल्ले. क्रमीक पुस्तकां बरोवपी सामान्य लेखकांपरस बॅनर्जीची भाशा चड सुदारिल्ली आशिल्ली. पूण धर्मातरीत क्रिस्तांव आशिल्ल्यान ताका चड नामना मेळ्ळिना. पूण उपरांत जेन्ना ताका एक विद्वान आनी बरो उलोवपी म्हणून मान्यताय मेळ्ळी, तेन्ना ताचो भारतीय तत्त्वज्ञानाच्या स पद्दतींवयलो प्रबंध (1867) विद्द्यापिठांच्या परिक्षांखातीर बरोच काळ मेरेन नेमलो. अस्तंती धर्तीचें नाटक 'परसिक्युटेड' (1832) इंग्लीशींत बरोवपी बॅनर्जी हो पयलो भारतीय लेखक. संस्कृत, ग्रीसी, लॅटीन, हिब्रू अशा विंगड विंगड भाशांचो ताचो व्यासंग आशिल्लो.
मधुसुदन दत्त, रॅ. कैष्णमोहन, देवेंद्रनाथ ठाकूर, राजेंद्रलाल मित्र, प्यारीचाँद मित्र, राजनारायण बसू, भूदेव मुखोपाध्याय आनी व्दिजेंद्रनाथ ठाकूर हांचो श्रेश्ठ बंगाली साहित्यिकांभितर आस्पाव जाता.
एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या मध्यकाळासावन ते निमाणेमेरेन ईश्र्वरचंद्र विद्द्यासागर हें एक प्र भावी व्यक्तिमत्व आशिल्लें. बंगाली गद्द्याची साधुभाशा शैली, साहित्य आनी लोकवेव्हाराखातीर वापराक विद्द्यासागराक बरें यश मेळ्ळें. ताकालागून फुडल्या लेककांक खूब वाव मेळ्ळो. विद्द्यासागर हो पंडितांतलो पंडित आशिल्लो. ताचीं सुरवातीचीं पुस्तकां हीं फोर्ट विल्यम कॉलेजीच्या विद्द्यार्थ्यांखातीर बरयल्लीं क्रमीक पुस्तकांच आशिल्लीं. तरी तातूंतलीं कांय पुस्तकां देखीक - वेतालपंचविशति (1847), शकुंतला (1854) आनी सीतार बनवास (1860) हीं साहित्य रचनेचो आदर्शपाठ म्हणून लोकमान्य थारलीं. विद्द्यासागराचीं मोटीं बंगाली पुस्तकां म्हळ्यार विधवा-विवाहाच्या समर्थनार्थ बरयल्लो विचारीक प्रबंध (दोन खंड - 1855). तशेंच ताणें 'वर्णपरिचय' नांवाच्या बंगाली मुळाक्षरांच्या दोन पुस्तकांपासून ते अभिजात संस्कृतच्या मुळाव्या आनी विकसीत व्याकरणांमेरेन, अशीं खूबशीं क्रमीक पुस्तकां बरयलीं. ताचीं 'उपक्रमणिका' आनी 'व्याकरण कौमुदी' सारकीं
