हीं कारणां पयस दवरपाखातीर सत गिन्यानाची गरज आसता.हाका लागून सत गिन्यान सोदून काडचेखातीर दर एकल्याचो दृश्टीकोन नितळ (सम्यक दृष्टि) आसपाक जाय.दुख्ख पयस करपाक फकत गिन्यान आसून उपेग ना.अध्यात्मीक जीण जगपाखातीर जण एकल्यांक अचूक संकल्पना करपाचें ध्यैर्य(बळ) आसपाक जाय.वायट बुद्द तात्पुरतें शारिरीक वा मानसीक सूख हांचेपसून पयस रावून नितळ आनी परिपूर्ण जीण जगपाचो संकल्प करपाक जाय.तेचपरी जण एकल्याची वाच्या सत्य आसपाक जाय.सगळ्यांनी फट,गाळी आनी हिणसावण्या उतरांपसून पयस रावपाक जाय.दर एकल्यान चोरी,हाणामारी,फटींगपण,हत्यारां,सोरो हांचेपसून पयस रावून आपली उपजीविका उजू मार्गान चलोवपाक जाय.खंयच्याच मनशान मोनजातीची हत्या वा वेव्हार करपाक जायना.सम्यक व्यासाम म्हळ्यार,दुर्गुणांचो नाश करून दर एकल्यान सत्कर्मान चलपाचो सदांच यत्न करपाक जाय.दर एकल्यान वासना,आशा हांचो नाश करून उपरांत तशेंच चित्त था-यार दवरून ताची एकाग्रताय करीत रावपाक जाय.ह्या अष्टांगिक मार्गाक मध्यम मार्ग (Middle Path) अशेंय म्हळां.
हेर भारतीय धर्मांप्रमाण बौध्दांचोय कर्माचेर आनी पुनर्जल्माचेर विश्र्वास आसा.जल्म मरणाचें चक्र कशें चलता आनी ह्या जल्म-मरणाच्या भोंवाड्यांतल्यान मुक्त जावन दुख्ख कशें पयस करप,हें बुध्दान प्रतीत्य-समुत्पादन हातूंत स्पश्ट केलां.प्रतीत्य-समुत्पादन म्हळ्यार खंयचीय गजाल वा वस्तू उत्पन्न जाता ती स्वयंभू (आपसूक) नासून,कसल्या तरी पूर्वगामी कारणपरंपरेचेर आदारिल्ली आसता.हेच रितीन जल्म-मरणाचें चक्र घुंवता.एका जल्माचो फाटल्या आनी मुखावयल्या जल्माकडेन कार्यकारण परंपरेन कसो संबंद उरता हें प्रतीत्य-समुत्पादन हातूंत सांगलां.
बुध्दाच्या मताननितु हेंच खरें वास्तव्य (reality).ह्या संवसारांत नित्य अशें कांयच ना.एकसारको बदल जायत रावप हो एकूच नेम सर्वव्यापी आसा.हाका लागून तो आत्म्याचें अस्तित्व न्हयकारता.जाका आमी मन अशें म्हण्टात तो एक भावनांचो वा विचारांचो झरो आसा.जे रितीन झरो एकसारको व्हांवत आसता.तेच प्रमाण मनांत वेगवेगळे विचार,भावना,आशा उत्पन्न जायत रावतात.हाका लागून मन हो विचारांचो व्हांवतो झरो आत्मीय न्हय,हें ताणें ‘अनात्म’सिध्दांतांत स्पश्ट केलां.हेच प्रमाण पुराय सैम हो नाम-रुपात्मक वा पंचस्कंधात्मक आसा.पांच स्कंध म्हळ्यार रूप,वेदान,संज्ञा,संस्कार आनी विज्ञान.हो पुराय सैम आनी तातूंतल्यो सगळ्यो वस्तूय सदांकाळ तिगून रावपी नात.त्यो अनित्य आसात.त्यो आयज आसत जाल्यार फाल्यां ना वा तातूंत बदल घडून येतलो.त्यो विपरिणामधर्मी आसात.जी गजाल सदांखातीर तिगून उरना ती ना जाली म्हण्टकूच तिची आशा दवरपी मनशाक दुख्ख जाता.हाका लागून ती वस्तूय दुख्खकारकूच आसा.जी वस्तू अनित्य वा दुख्खकारक आसा तिका आपली म्हणपाची लेगीत कोणीचीच इत्सा नासता.हाका लागून ते वस्तूक ‘आत्मीय’अशेंय म्हणपी कोण ना.अशे तरेन ह्या सैमांतल्यो सगळ्यो वस्तू वा व्यक्ती अनित्य,दुख्खकारक आनी अनात्म आसात.ही बौध्द तत्वगिन्यानाची सादी आनी सोंपी विचारसरणी आसा.
दुख्खापासून मुक्त जावपाखातीर बुध्दान शील,प्रज्ञा आनी समाधि अशे तीन मोड आशिल्ल्या मार्गांचो उपदेश केला.शील हातूंत ताणें गृहस्थाश्रमी लोकांक प्राणहत्या,चोरी,फटींगपण,व्यभिचार(adultery)आनी मद्यपान ह्या पाँच गजालींपसून पयस रावपाक सांगलां.गृहस्थ उपासकान इश्टागत,करूणा,मुदिता आनी उपेक्षा हांचो आपले जिणेंत चडांत चड विस्तार करचो अशें ताणें सांगलां.गृहस्थाश्रमांत रावून उपासकाक पुरायपणान नितळ रावपाक शक्य ना म्हणून भिक्षूधर्म आपणावपाची ताणें तजवीज केल्ली.बुध्द,धर्म आनी संघ ह्यो शरण वचपाच्यो तीन सुवातो आसात.उपारासकांनी तांचो आलाशिरो घेवपाक जाय.
प्रज्ञा: प्रज्ञा हाशील करप म्हळ्यार बुध्दान घालून दिल्ली शिकवण आत्मसात करप.उपरासकांनी आपले स्वतंत्र बुद्दीन विचार करून दुक्ख्ख पयस करपाचो मार्ग जाणून घेवपाक जाय.ताणें दुस्वास,आळस आनी फटींगपण तशेंच त्रिरत्नांविशीं दुबाव ह्या सगळ्यांचो त्याग करपाक जाय.
समाधी: शीलसंपन्न आनी प्रज्ञा जालेउपरांत मन निश्चल आनी था-यार दवरपाखातीर उपासकान समाधीचो पांवडो गांठचो.हातूंत बुध्दान साधनांचे विंगड विंगड प्रकार सांगल्यात.
निर्वाण: हें उत्तर मोक्ष ह्या उतराकडेन समानार्थक आसा.सगळ्या तरांच्यो इत्सा,वासना,मोह आनी राग वा दुस्वास नश्ट करप म्हळ्यार निर्वाण.बौध्द शास्त्राप्रमाण आत्मो पालोवप, शांत जावप म्हळ्यार निर्वाण,दुख्ख पयस करपाखातीर बुध्दान उपदेश केल्ल्या आर्य उष्टांगिक (मध्यम मार्ग) मार्गाचें आचारण करचें.साधक्न हो मार्ग आपणायलो जाल्यार ताची सगळ्या दुख्खांपसून सुटका जाता.हाकाच निर्वाण अशें म्हण्टात.निर्वाण प्राप्त जाल्लो मनीश उत्पन्न जायना,जिवीत जायना,ताका मरणूच येना आनी पुनर्जल्मूय प्राप्त जायना.तो थंयच शांत उरता.
बुध्दान उपदेश केल्लो धर्म हो जातिनिरपेक्ष आशिल्लो.तातूंत सगळ्यांक समान सुवात आशिल्ली.सुरवेच्या तेंपार बौध्द भिक्षू आनी सामान्य मनशांभितर व्हडलेंशें अंतर नाशिल्लें.मठवेवस्था ही भौशीक कल्याणाखातीरूच आशिल्ली.भिक्षूक धर्मदिक्षा दिवपाखातीर एकसारके गांवागांवानी भोंवत रावताले.फकत पावशी दिसांनी ते आपलो राबितो एके सुवतेर थीर दवरताले.ह्या तेंपार तांचो चंडसो वेळ भासाभास आनी धर्मचिंतनांत वतालो.हातूंतल्यानूच्ग संघाची स्थापणूनक जाली.बौध्द उपासकांक वा भिक्षूंक बुध्दान कांय नेम घालून दिल्ले.भिक्षूगण
