जालो.फाहियान,युआन च्वांग आनी इत्सिंग हे चीनी भोंवडेकार बौध्द धर्माचो खाशेलो अभ्यास करपाखातीर भारतांत आयिल्ले.तांणी साबार बौध्द ग्रंथ चीनांत व्हरून तांचो चीनी भाशेंत अणकार केलो.चीनी लोकांमदीं बौध्द धर्माची आवड निर्माब करपाक कुमारजीव आनी परमार्थ ह्या भारतीय बौध्द आचार्यांनी खूब वावर केलो.
चीन देशाउपरांत बौध्द धर्मान कोरियेंत प्रवेश केलो.कोरियेंतले सिला नांवाचे राजवटीन इ.स.च्या सातव्या शेंकड्यांत बौध्द धर्म आपणायलो.इ.स.च्या १० व्या शेंकड्यांत हांगा वांग राजवंशाची सत्ता सुरू जाली तेन्ना बौध्द धर्माक खूब म्हत्व प्राप्त जालें.पूण तेराव्या शेंकड्यांत मंगोल साम्राज्याच्या युआन राजवंशान वांग राजवंशाक पदभ्रश्ट केलो.ताणें कनफ्युशिअन धर्माची थंय परत स्थापणूक करून बौध्द धर्माक खर विरोध केलो.विसाव्या शेंकड्यांत्जपान देशान कोरियेचेर जैत मेळयले उपरांत थंय परत बौध्द धर्म पातळ्ळो.
जपानांत बौध्द धर्म इ.स.च्या सव्या शेंकड्यांत रिगलो.सुरवेक जपानी शितो धर्म आनी बौध्द धर्म हांचेमदीं खूब संघर्श जालो.पूण उपरांत हांगाच्या सरदार वर्गान तशेंच साबार सम्राटांनीय बौध्द धर्म आपणायलो.राजकुंवर शोकातू हाणें सातव्या शेंकड्यांत जपानांत बौध्द धर्माचो चारूय दिकांनी प्रसार जावंचो म्हणून व्हड वावर केलो.तेंदाई आनी शिंगोल हे पंथ आठव्या शेंकड्यांत निर्माण जाले.ह्या पंथांच्या रुपान जपानी बौध्द धर्माचें राश्ट्रियीकरण जालें.इ.स.च्या बाराव्या शेंकड्यांत झेन आनी निचिरेन अशे आनीक दोन नवे पंथ अस्तित्वांत आयले.पुराय जपानांत बौध्द धर्म पातळपाचो वावर ह्या दोनूय पंथांनी केलो.तोकुग आनी शोगुंते ह्या राजांच्या आदारान सतराव्या शेंकड्यांत बौध्द धर्म हो जपानाचो राश्ट्रीय धर्म जालो.
सम्राट अशोक हाचो चलो महेंद्र आनी ताचे चार वांगडी हांच्या रुपान बौध्द धर्म श्रीलंकेंत पावलो.ताणें सांगिल्ले बौध्द धर्माचे सिध्दांत श्रीलंकेच्या राजाक मानवल्ल्यान ताणें बौध्द धर्म आपणायलो.ताचे वांगडा ताचे प्रजेनूय बौध्द धर्म आपणायलो.दुस-या शेंकड्यांत दुटठगामणी ह्या राजाच्या तेंपार हांगा व्हड स्तूप उबारलो.खाशेली गजाल म्हळ्यार पाली भाशेंतले बौध्द ग्रंथ आपल्या मुळाव्या रुपांत श्रीलंकेंतूच सुरक्षीत रावले.श्रीलंकेचो बौध्द धर्म हो थेरवादी.ताचो प्रभाव ब्रह्मदेश कांबोडिया,सायाम आनी लाओस ह्या देशांचेरूय पडलो.
ब्रह्मदेश,मलाया,द्विपकप,कांबोडिया,जावा आनी सुमात्राक बौध्द धर्माची वाड पांचव्या शेंकड्याच्या सुमाराक जाली.व्हिएतनाम देशाचें पयलींचें नांव चंपा अशें आशिल्लें.इ.स.च्या तिस-या शेंकड्या पयलींच हांगा बौध्द धर्माक म्हत्व लाबिल्लें.इंडोनेशिया देशाचें पयलींचें नांव सुवर्णद्वीप अशें आशिल्लें.७व्या ते ११व्या शेंकड्यामेरेन सुवर्ण्द्वीप हें बौध्द धर्माचें एक व्हड केंद्र आशिल्लें.आशियांतल्या हेर देशांपरस तिबेटाक बौध्द धर्म उतरां म्हळ्यार सातव्या-आठव्या शेंकड्यांत पावलो.बौध्द धर्म पावचे पयलीं हांगाचो बॉन हो अधिकृत धर्म आशिल्लो.तिबेटी भाशेंत साबार बौध्द ग्रंथांचो अणकार जाल्लो आसून स्वतंत्रपणानूय तिबेटी भाशेंत बौध्द ग्रंथ जाल्ले आसात.
शणै गोंयबाब (वामन रघुनाथ वर्दे वालावलीकार) हाच्या मतान पुण्ण वा पूर्ण हाणें इ.स.प.पांचव्या शेंकड्यांत बौध्द धर्म पावयलो.तशेंच सुमार दोन हजार वर्सांफाटीं सगळ्या दक्षिण कोंकणांत हीनयान प6थाचो बौध्द धर्म चलतालो अशें अनुमान शणै गोंयबाबान अमावतुर आनी सदधर्म रत्नकारे ह्या इ.स.प.आनी दुस-या शतमानांत बरयल्ल्या श्रीलंकेंतल्या सिंहली पुस्तकांवयल्यान आनी गोंयांत सांपडिल्ल्या इतिहासीक पुराव्यांवयल्यान काडलां.सौराष्ट्रांत ‘गिरनार’,हिमालयांत ‘खालसी’ आनी अफघानीस्तानांत ‘शहाबाजगढी’ ह्या तीन सुवातींचेर सांपडिल्ल्या सम्राट अशोकाच्या फातरापट्यां वयल्यान इ.स.प.तिस-या शेंकड्यांत अशोकान बौध्द धर्माच्या प्रसाराखातीर आपले प्रेशीत महाराष्ट्र,पेठानिक (प्रतिश्ठान) आनी अपरांत (कोंकण)ह्या प्रांतांनी धाडिल्ल्याचें समजता.’म्हावंसो’ह्या बौध्द धर्मपुस्तकांतूय अशोकाचे आज्ञेन मोग्दलीपूत्र हाणें महाराष्ट्र,अपरांत आनी वनवासी ह्या प्रांतांनी आपले धर्मप्रसारक धाडिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.
गोंयांत लामगांव,रिवण,हरवळें,लोटली,आकें,हरमल,रेडी ह्या सारक्या सुवातींचेर बौध्दधर्माच्या हीनयान पंथाचे सादे विहार आसात.ह्या धर्माच्या महायान पंथाची कुरू दाखोवपी बुध्दाची मूर्त इ.स.१९३० त फादर हॅन्री हेरस हाका गार्देसांतल्या कोलवाळ वाठारांत सांपडल्या,ती सांची हांगाच्या चैत्यांतले मुर्तीभाशेन दिसता अशें ताणें म्हळां.ती मूर्त चड करून दुस-या तिस-या शेंकड्यांतली आसुंये.तेचपरी हरवळेंच्या विहारांत सांपडिल्ले त्राहाती लिपीचे धर्तेवयल्यान तो विहार पयल्या शेंकड्यांतलो आसुंये,अशें अनुमान काडपाक वाव आसा.ह्या सगळ्या आदारावयल्यान मौर्य साम्राज्याचो शेक कांय प्रमाणांत कोंकणावांगडा गोंयाचेरूय चलतालो आनी त्या तेंपार बौध्द धर्माचो प्रसार गोंयांतूय जाल्लो अशें म्हणूं येतां.
विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक बौध्द धर्म आनी तत्वगिन्यानाचो प्रसार करचे पासत धर्मानंद कोसंबी ह्या गोंयकारान ‘आनंदविहार’ आनी ‘बहुजनविहार’ ह्या संस्थांची मुंबयत स्थापणूक केली.बौध्द धर्माचो अभ्यास आनी हेर गिन्यान जोडपाखातीर धर्मानंद पुणें,ग्वाल्हेर,काशी,नेपाळ,श्रीलंका,मियानमार,आनी हेर देश-विदेशांनी भोंवलो.आपल्या देश-विदेशांतल्या भोंवड्यांनी ताणें बुध्दाविशींचें गिन्यान एकठांय केलें.बाकीबाब बोरकार हाणें ताच्या ‘भगवान बुध्द’ ग्रंथाचो कोंकणींत अणकार केला.
सुरवेक उत्तर भारतांत बौध्द धर्म हो ल्हान चळवळींतल्यान सुरू जालो.उपरांत सम्राट अशोक आनी हेर राज्यकर्त्यांच्या फाटबळान तो उत्तर भारतांत आनी मध्य भारतांत पातळ्ळो.बौध्द धर्म हो भारतापुरतोच
