वर्सा ताणें पत्रकारितेचो वेवसाय आपणायलो. ‘ट्रोमल इन डेअर नाय्ट’ (ड्रम्स इन द नायट- इंग्लीश अणकार) आनी ‘इन डिकीश्ट डेअर ष्टेट’ (इन द सिटीस जंगल्स- इं अणकार) हीं तांची सुरवेचीं नाटकां आसात. हातूंतल्या ‘ड्रम्स इन द नायट’ ह्या ताच्या नाटकाक दर वर्सा बऱ्या नाटककाराक दितात तो क्सायस्ट पुरस्कार फावो जाला. ऑटो फाल्केनबर्गच्या आदारान ‘इन द खॅम्प’ (1923) रंगमाचयेर हाडलें. नाट्य- लिखाणा वांगडाच ताचें काव्य लिखाणूय चालूच आशिल्लें. गितां, पोवाडे, नी हेर काव्य प्रकारांतली ताची शैली सादी सोंपी आशिल्ल्यान ती नाटकांतूय देंवली.‘द बूक ऑफ फॅमीली डिवोशन’ (1927) हो ताचो कविता झेलोय खूब गाजलो.
1924 वर्सा ब्रॅख्त बर्लीनाक आयलो आनी नामनेचो ऑस्ट्रीयन दिग्दर्शक माक्स रायलहार्ट हाचे नाट्यसंस्थेंत काम करुंक लागलो. ह्याच काळांत कामगार शाळेंत ताणें मार्क्सवादाचे धडे घेतले. ह्या काळांत ताणें ‘मान ईस्ट मान’ (मॅन इज म2न – 1926) ‘द बॅडेन कॅन्टाटा ऑफ अक्वीसन्स’(1929), ‘डी ड्रायग्रोशन ओपेर’(थ्री पॅनी ऑरेरा ह्या नाटकान ब्रॅख्त हाका खूब नामना मेळोवन दिली. नामनेचो इंग्लीश कवी आनी नाटककार जॉन गे हाच्या ‘बोर्गस ओपेरा’ हे संगितीकेवयल्यान ब्रॅख्ता- ‘थ्री पॅनी ऑपॅरा’ची कल्पाना येवजली. ह्या नाटकाचो मराठी अणकार पु.ल देशपांडे हाणें ‘तीन पैशांचा तमाशा’ ह्या नांवान केला. पक्षाची शिस्त मोडपी कार्यकर्त्यान ख्यास्त म्हणून आत्मनाशाकूय मान्याताय दिवंक जाय असो विचार ब्रॅख्त हाणें आपल्या ‘बाडेनर लेडरशट्यूक’ (डिडॅक्टिक प्ले ऑफ बाडेन ऑन कॅनसॅंट- 1929) ह्या नाटकांत मांडला.
1933 वर्सां डिटलर सत्तेर येतकच ब्रॅख्ताक थंय रावप शक्य नाशिल्लें. ताणें प्राग, विएन्ना, झ्युरीक, डॅनमार्क, स्विडन, फिनलंड अशी भोंवडी करुन 1935 वर्सा तो मॉस्कोक गेलो. ह्या काळांत ताणें फॅसिझमाचेर वार करपी नाटकां बरयलीं. तीं अशीं- ‘द राउण्डहेड्स एण्ड द पीकहेड्स’ ‘द प्रायव्हेट लायफ ऑफ द मास्टर रेस’, उपरांत 1941 वर्सा अमेरीकेंत, हॉलीवूडाक विंगड विंगड नोकऱ्यो करीत रावलो.
‘मुट्र कुराजडउण्ड ईरड किण्डर ( मदर करेज अण्ड हर चिल्ड्रन-1962), डेअर गुटशेमन फोन सेत्सुआन’ द गूड वूमन ऑफ सेत्सुआन- 1961), ‘लेबेन डेस गालियाय’ (द लायफ ऑफ गॅलीलीओ) ह्या नाटकांनी ताका खूब नामना मेळोवन दिली.
1931 वर्सा ब्रॅख्ता हाणें डॅन्मार्क सोडलें. उपरांत कांय काळ तो स्विडन आनी फिनलंड ह्या देशांत रावलो. फिनलंडात आसतना ताणें ‘हेअर पुण्टिला उण्ट झायन कनेश्ट’ (मास्टर पुण्टिला अड हिज सर्व्हंट- 1948) हें नाटक बरयलें. 1941 वर्सा तो अमेरिकेंत परतलो. अमेरिकेंत ताणें स वर्सा काडलीं. थंय ताणें आपलें ‘डअर कौकाझिश S क्रायड Sक्रायस ’(द कॉकेरिअन चॉर्क सर्कल- 1947) हें श्रेश्ट नाटक बरयलें. ह्या नाटकांत ताणें मानवी न्यायाचो प्रश्न मांडला. ह्या नाटकाचो मराठी अणकार चिं.त्र्या खानोलकर हाणें ‘अजब न्याय वर्तुळाचा’ ह्या नांवान केला. (1974)
1948 वर्सा तो मांयभुंयेक परतलो. थंय ताणें स्वताची एक नाट्यसंस्था चलयली. तो एक बरो नाट्य-दिग्दर्शकूय शिल्लो. ताका खूबशें पुरस्कार मेळ्ळ्यात. 1954 वर्सा सोव्हिएस रशियेन स्टालिन नामा भेटोवन ताचो भोवमान केलो. ताका आंतरराश्ट्रीय नामना मेळील्ली. चीन, जपान, भारतीय (उदेंती) रंगमंचाचोय अभ्यास करुन अस्तंती नाट्यतंत्रांत ताणें क्रांती घडयली.
-डॉ आनंद पाटील
ब्रॅग, सर (विल्यम) लॉरेन्सः (जल्मः 31 मार्च 1890,एडिलेड (दक्षिण ऑस्ट्रेलीया), मरणः 1 जुलय 1971, लंडन)
नामनेचो ब्रिटीश भौतीकशास्त्रज्ञ. ताचें सुरवातीचें शिक्षण एडिलॅंडातल्या सेंट पिटर्स कॉलेजींत आनी ताचे उपरांत एडिलॅड विद्यापीठांत जालें. 1908त गणिताची पदवी मेळयतकच तो 1909 वर्सा बापायवांगडा इंग्लंडाक गेलो आनी कॅंब्रिजांतल्या ट्रिनीटी कॉलेजींत ताणें प्रवेश मेळयलो. 1912त तो सैमविज्ञानाची ट्रायपॉस परिक्षा पास जालो. 1914त ट्रिनीटी लेजींत सैमविज्ञानाचो अधिछात्र आनी अध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली. पयल्या महाझुजांत ताणें ब्रिटीश सैन्याखातीर आवाज परासमापना खातीर तंत्रीक सल्ल्गार म्हणून फ्रांस आनी बॅल्जीयमांत काम केले. 1919त मॅंचेस्टराच्या विक्टोरीया विद्यापीठांत भौतीकसास्त्राच्या लॅंगवर्दी प्राध्यापकपदाचेर ताची नेमणूक जाली आनी 1937त ताणें ह्या पदाचेर काम केले. 1937-38त नॅशनल फिझीकल लॅबोरेटरीचो तो संचालक आशिल्लो. 1938-53 ह्या काळांत कॅंब्रिजांत प्रयोगिक भौतीकशास्त्राचो कॅव्हॅंडिस प्राध्यापक आनी 1954-66 त रॉयल इन्सिटीट्यूशनाचो तो संचालक आशिल्लो.
1912त माक्स पोन लौए, डब्लयू, फ्रिड्रीख आनी पी. निपींग हांमी स्फटिकावरवीं क्ष-किरणांच्या विवर्तनाचो () सोद लायलो. ब्रॅग हाणें सैंधवासारक्या साद्या स्फटिकांचे विश्लेशण करुन क्ष-किरण हे स्फटिकांतल्या अणवीय प्रतापासून हारशाप्रमाण परीवर्तीत जातात अशें दाखयलें. हो नेम ‘ब्रॅग नेम’ ह्याच नांवान वळखतात आनी तो तरंग- लांबी मेजपाखातीर आनी स्फटिकाची जालकरचना निर्धारीत करपाखातीर उद्दोगाक येता. ह्या नेमाचेरुच ताणें आपल्या क्ष-किरण वर्णपटमापाची रचना केली आनी ताचेवरवीं बापूय-पुतान जायत्या स्फटिकीय पदार्थांच्या रचणुकांचे विश्लेश्ण करुन ह्या प्रबावी तंत्रावरवीं
