ह्याय काळांत आपलें नांव दवरलें. कादंबरीच्या मळावयले ताराशंकर बॅनर्जी, माणिक बॅनर्जी, नारायण गंगोपाध्याय, बलालचंद्र मुखर्जी, अचिन्त्यकुमार सेनगुप्त, प्रेमेंद्र मित्र, अन्नदा – शंकर राय हांणी आपली साहित्यनिर्मिती चालू दवरली. दुकळ, जातीवादी दंगली, फाळणी अशे प्रासंगिक फाटभुंयेचेर खूब कादंबऱ्यो बरोवप जाल्यो. नारायण सान्याल हाची ‘वल्मीक’, शक्तिपद राजगुरू हाची 'तबु विहंग' ह्या कादंबऱ्यांनी निर्वासितांची काणी समजता. बिमल कर हाचे ‘देवाल’ (1956); ज्योतिरिंद्र नंदी हाचे ‘मीरार दुपूर’ (1953), ‘बोरोधर एक उठोन’ (1955), संतोषकुमार घोष हाच्या किनु गोयालार गलि (1950) मोमेर पुतुल (1954) नरेंद्रनाथ मित्र हाच्यो दूरभाषिणी, चेनामहल (1953), देहमन समरेश बसू हाच्यो गंगा (1957), त्रिधारा (1958) ह्या कादंबऱ्यानी म्हाझुजा उपरांतचे जिणेचें आनी समाजरचनेचें चित्रण दिसता. मनोज बसू हाच्या 'जलमंगल', 'बन केटे बसत' अव्दैत मल्लबर्मन हाचे 'तितास एकटी नदीर नाम' (1956); गुणमय मान्ना हाच्या 'लखीन्दर दिगार' (1951), 'जनापूर स्टील' (1960); समरेश बसू हाचे 'बी. टी. रोडर' धारे ह्या कादंबऱ्यांनी समाजाच्या उपेक्षीत, अपमानीत अशा दलीत वर्गाचें उक्तें चित्रण दिसता. बंगालच्या प्रदेशीक खाशेलपणांचे बारीकसाणीन चित्रण करपी 'आंचलिक' कादंबऱ्यो म्हणून नारायण गंगोपाध्याय हाची 'उपनिबेश' (1945); अमियभूषण मजुमदार हाची 'गड श्रीखंड' (1957); प्रफुल्ल राय हाच्यो 'पूर्व पार्वती' (1957) 'सिंधुपारेर पाखी' (1959); रमापाद चौधुरी हाची 'बनपालाशीर पदावली' (1962) ह्यो कादंबऱ्यो येवजतात. इतिहासीक कादंबरेचोच एक प्रकार 'पिरीयड नॉवेल' ही कादंबरी ह्या काळांतूच लोकप्रिय थारली. अशा कादंबरींभितर प्रमथनाथ बिशी हाची 'केरी साहेबेर मुन्शी' (1956), बिमल मित्र हाची 'साहेब बिबि गुलाम' (1954) अमियभूषण मजुमदार हाची 'नील भुँईया' (1955); गजेंद्रकुमार मित्र हाची 'कलकातार काछेइ' (1957) हांचो आस्पाव जाता. इतिहासीक कादंबऱ्यांकूय ह्या काळांत नव्यान उमाळो आयलो. शरदिंदू बॅनर्जी हाची 'गोडमल्लार' (1954); प्रमथनाथ बिशी हाची 'लाल केल्ल' (1964); गजेंद्रकुमार मित्र हाची 'बन्हिबन्या' (1959); नारायण गंगोपाध्याय हाची 'पदसंचार' (1955); स्वराज बॅनर्जी हाची 'चंदनडांगर हाट' (1952)' समरेश बसू हाची 'उत्तरंग' (1951) ह्यो कादंबऱ्यो हेच धर्तेच्या आसात.
कमलाकुमार मजुमदार हाची 'अंतर्जतीर यात्रा' (1962) आनी 'नीम अन्नपूर्णा' (1963) ह्यो दोन कादंबऱ्यो आपल्या प्रखर वेगळेपणान जाणवतात. समरेश बसू हाची 'विवर' (१९७४) आनी बुध्ददेव बसू हाची 'रात भारे ब्रिष्टी' ह्योय लक्षणीय कादंबऱ्यो. प्रतिभा बसूचे पटकथेच्या (सिनेरीओ) तंत्रान कादंबरी बरोवपाचो प्रयोग नोंद घेववपासारकोच आसा. ह्या काळांत चल चित्राचो कथा – कादंबरेवयलो प्रभाव खूब वाडलो. कालिकानंद भट्टचार्य 'अवधूत' ह्या कादंबरीकाराच्यो मरुतीर्थ हिंग्लज (1955), 'उध्दारेणपूरर घाट' (1956) ह्यो कादंबऱ्यो कांय काळ खूब गाजल्यो. महाश्र्वेतादेवी, बाणी राय,लीला मजुमदार, आशापूर्णादेवी ह्या लेखकांनी कादंबरी क्षेत्रांत म्हत्वाची भर घाली. ह्या काळांतलो आनीक एक व्रती कथाशिल्पी म्हळ्यार नरेंद्रनाथ मित्र. ताणें व्दिपपुज (१९४७) ही यशस्वी कादंबरी बरयतकच एका फाटल्यान एक अशो पत्राणि (१९५०), देहमन (१९५२), दूरभाषिणी (१९५२), चेनमहल (१९५३), असवर्ण (१९५४), उपनगर (१९६२), सेतुबंधन (१९६४), सूर्यसाक्षी (१९६५) अशो कादंबऱ्यो बरोवन खूब नामना जोडली. अशा नामनेच्या कादंबरीकारांभितर बिमल मित्र आनी मणिशंकर मुखर्जी शंकर हे श्रेश्ठ थारतात. ज्योतिरिंद्र नंदी आनी सुनील गंगोपाध्याय ह्या कादंबरीकारांचोय मुजरत उल्लेख करपाक जाय. हेर कादंबरीकारांभितर देवेश राय, मती नंदी, श्यामल गंगोपाध्याय, शीर्षेंदू मुखर्जी, संपादीत चॅटर्जी. अतीन बॅनर्जी, सैय्यद मुस्तफा सिराज, व्दिव्येंदू पालित, गुलाम कुददुस, रमापद चौधुरी, आशुतोष मुखर्जी, हरीनारायण चॅटर्जी, बिमल कर, संतोषकुमार घोष, अब्दुल जब्बार, गौरकिशोर घोष, मैत्रेयी देवी, शक्तिपद राजगुरू हांचोय मुजूरत उल्लेख करप गरजेचो.
लघुकथेकडेन पळयल्यार नव्या लेखकांनी वास्तवतेचेर चड भर दिलो. अशा ह्या लेककांभितर संतोषकुमार घोष, गौरकिशोर घोष, सत्यप्रिय घोष, सुधीरंजन मुखर्जी, प्रभात देवसरकार, शचींद्रनाथ बॅनर्जी, सुशील जाना, ननी भौमिक, बारींद्रनाथ दश, अ्मल दासगुप्त,नवेंदू घोष, स्वराज बॅनर्जी, महाश्र्वेतादेवी, प्रतिभा बसू हांचीं नांवां घेवचीं पडटलीं. इपरांतचे पिळगेंतल्या लघुकथाकारांनी शीर्षेंदू मुखर्जी, दिव्येंदू पालित, मती नंदी, सुनील गंगोपाध्याय, श्यामल गंगोपाध्याय, अमियभूषण मजुमदार, अतीन बॅनर्जी, दीपेंद्रनाथ बॅनर्जी, संदीपन चॅटर्जी, शंकर चॅटर्जी, सैय्यद मुस्तफा सिराज, प्रफुल्ल राय, कविता सिंह, आनंद बागची, लोकनाथ भट्टाचार्य, ज्योतीर्मय गांगुली, समीर रक्षित, समरेश मजुमदार, फाणीभूषण आचार्य, बलराम बसका अशी व्हड नामावळ सांगपाक मेळटा.
कवितेच्या क्षेत्रांत, परणे पिळगेंतल्या मातब्बर कवींचो आदर्शवाद, नितिवाद, धुकलून उडोवन नव्या कवींनी विशिध्द भावसौंदर्याचो ध्यास धरलो. सुनील गंगोपाध्याय हाणें १९५४ वर्सा प्रस्थापितांक विरोध करपी कृत्तिवास म्हयनाळें सुरू केलें आनी कलावंतांक एके नवे जापसालदारकेची जाणविकाय करून दिली. महाविध्यालयांत शिकपी ह्या तरणाट्या कवीनी सुरवेक फणीभूषण आचार्य, मोहित चॅटर्जी, शिवशंकर पाल, दीपक मजुमदार, आनंद बागची आनी उपरांतच्या काळांत शंख घोष, अलोकरंजन दासगुप्त, अरविंद गुह, शरदकुमार मुखर्जी उत्पलकुमार बसू ह्या तरणाट्या कवींच्या सांगातान एक नवें बीं घालें. गध्य लिखाण करपी शक्ती चॅटर्जी होय कृतिवास पंगडाक येवन मेळ्ळो. त्या काळांतल्या बंगाली कवितेच्या क्षेत्रांत ह्या कृतिवास पंगडाचें कार्य खूब म्हत्वाचें आसा. नरेंद्र चक्रवर्ती, अरुण मित्र, अरुणकुमार सरकार, आलोक सरकार, तारापद राय, शरदकुमार मुखर्जी, कविता सिंह, शंकर चॅटर्जी, कलीकैष्ण गुह, शमसुल हक, समशीर
