अन्वर, विजय मुखर्जी, सुभाष घोषाल, सुव्रत रुद्र, नवनीत देव – सेन, देवारती मिश्र, देवाशीष बॅनर्जी, प्रदीपचंद्र बसू, तपन बॅनर्जी, दिलीप दाशगुप्त, लोकनाथ भट्टचार्य, शभरंजन दाशगुप्त, देवीप्रसाद बॅनर्जी, पवित्र मुखर्जी, वीरेंद्र चॅटर्जी अशीं ह्या क्षेत्रांतलीं कितलींशींच नांवां सांगूक येतात. कवितेच्या क्षेत्रांतलो आनीक एक उद्रेक म्हळ्यार साम्यवादी विचारांचो काव्यपंथ. विष्णू दे, सुभाष मुखर्जी, शंख घोष, अचलकुमार बसू, सुकांत भट्टाचार्य अशा कितल्याशाच कवींचे रचनेंत मार्क्सवादाचो स्पश्ट प्रभाव दिसता. बंगालचे भावजिणेंत कवितेक, सगळ्यांत उंचेली सुवात आसा. 1955 वर्सा साहित्य अकादेमीन वर्सुकी पुरस्कार सुरू केले तेन्ना सावन 1977मेरेन णव बंगाली काव्यांझेल्यांक अकादेमीन भोवमान फावो जाला.
फाटल्या वर्सांनी बंगाली रंगमाचयेन खूब बरी उदरगत सादल्या इब्सेन, बेकेट योनेस्कू, आन्वी ह्या नामनेच्या विदेशी नाटककारांच्या गाजिल्ल्या नाट्यकृतींचे बंगालींत अणकार जावन तांचे प्रयोगूय जातात. पूण रवींद्रनाथाच्या नाट्यकृतींइतल्यो श्रेश्ठ खूब उण्यो आसात. स्वातंत्र्य आंदोलनांतल्यान निर्माण जाल्या कलापथकांनी भारतीय नणनाट्यसंघ (इंडियन पीपल्स थिएटर असोसिएशन) हे चळवळीक जल्म दिलो. मनिरंजन भट्टचार्य, शभू मित्र, गंगापद बसू हाणीं बहुरूपी नांवाचे नाट्यसंस्थेची स्थापणूक केली. हे संस्थेचें, बिजन भट्टचार्य हाचें नवान्न हें पयलें नटक. उपरांत तुलसीदास लाहिडी हाचीं दु खीर ईमान, छेडा तार, उलूखागडा, पथिक, बंगलार माटी हीं नाटकां दिगिंद्र बॅनर्जी हाचीं तरंग, वास्तूमिटा, भोकाबिला, अंतराल हीं नाटकां. धनंजय बैरगी ह्या टोपणनांवान बरोवपी तरूण राय शंभू मित्र आनी उत्पाल दत्त ह्या तिग जाणांनी आर्विल्ले बंगाली रंगमाचयेच्या इतिहासांत नाटककार, नट, दिगदर्शक, निर्माते, म्हणून मोलादीक वावर केला. बर्टोल्ट ब्रॅख्त, शॉन ओकटसी, एलियट, ओनील, टेनटसी विल्यम्स झां पॉल सार्त्र, काम्यू, पिरांदेल्लो, गार्सीआ लॉर्का ह्या अस्तंती नाटककारांच्या कृतींच्या अणकारांक लागून तरणाट्या नाटककारांक नाटकाचे नवे धडे मेळ्ळे. बादल सरकार मिहित चॅटर्जी हांणी बंगाली नाटकांनी म्हत्वाची कामगिरी केल्या. बादल सरकाराची सारा रात्तिर, बडो पिशिमा, रामश्याम जदु, एवमम इंद्रजित, बिल्लभपुरेर रूपकथा, प्रलाप, बाकी इतिहास, पगला घोडा, त्रिंशे शताब्दी हीं नाटकां खूब गाजलीं. तशेंच स्पार्टाकुस, मिछिल, सगीना महतो, अबु हसन, भोमा, सुखपाठ्य भारतेर इतिहास हीं ताचीं हालीचीं नामनेचीं प्रयोगीक नाटकां.
निबंधक्षेत्रांत रवींद्रनाथ, प्रथम चौधुरीनहांचे उपरांत अतुलचंद्र गुप्त हाचें नांव येता. सुधींद्रनाथ दत्त, बुध्ददेव बसू, विष्णू हे ह्या कवींनी निबंद आनी समिक्षा – लेखण केलां. धूर्जटीप्रसाद मुखर्जी, शिवनारायण राय, अन्नदाशंकर राय हांचे विचारीक निबंदूय उल्लेख करपासारके आसात. तशेंच सुनीतिकुमार चॅटर्जी, सुकुमार सेन, शशिभूषण दासगुप्त, नीहाररंजन राय, श्रीकुमार बॅनर्जी, देवीप्रसाद चॅटर्जी, प्रथमनाथ बिशी, बिनाय घोष, असितकुमार बॅनर्जी, चितरंजन बॅनर्जी ह्या साहित्यकांनी खूब प्रमाणांत विचारीक निबंद निर्मिती केल्या. बंगालींत निबंदाक ‘प्रबंध’ म्हणटात. खबरांपत्रांच्या स्तंभलिखाणाक लागून सुनील गांगुली नीललिहित, गौरकिशोर घोष रूपदर्शी, संतोषकुमार घोष, सागरमय घोष, हांकांय खूब नामना मेळ्ळ्या. राणी चंदा हिच रवींद्रनाथ, पूर्णकुंभ, जनाना फाटक, आलापचारी हीं नामनेचीं पुस्तकां. सैयद मुजतबा अली हाचो देशविदेशे हो ग्रंथ तशेंच चारुचंद्र भट्टाचार्य जरासंध हाचो लोहकपाट, अन्नदाकिशोर मुनशी हाचो डाक्तरेर डायरी, धीरज भाट्टाचार्य हाचें जखन पुलीस छिलाम हीं ह्या क्षेत्रातलीं नामनेचीं पुस्तकां.
विनोदी लेखक म्हणून शिवराम चक्रवर्ती. अजितकृष्ण बसू, परिमल गोस्वामी, कुमारेश घोष, हिमानीश गोस्वामी हांच्या नावांचो उल्लेख करप जाता.
भुरग्यांचें साहित्य : अभ्यासकांनी भुरग्यांच्या साहित्याचीं चार मुखेल पर्वां मानल्यांत. 1) पुर्विल्लें पर्व 2) विध्यासागर पर्व 3) रवींद्र पर्व 4) आर्विल्लें पर्व.
पुर्विल्ल्या पर्वांत चडशो इसापाच्यो नितीकथा तशेंच पंचतंत्रा सारकिल्या संस्कृत काणयांचे अणकार येतात. कलकत्त्यांत १८१७ वर्सा स्कूल बूक सोसायटी ची स्थापणूक जाली आनी पाठ्यपुस्ताकांच्या रुपान देशी तशेंच विदेशी कथांचें अणकार सुरू जालें. मधुसूदन मुखर्जी हाणें १८५१ वर्सा स्थापणूक जाल्ल्या भाषानुवादक समाजांत सहसंपादक म्हणून काम करून भुरग्यांखातीर अणकारपी ह्या नात्यान खूब काम केलें. दुसऱ्या विध्यासागर पर्वांत इतिहास, विज्ञान, व्हड मनशांचीं चरित्रां हांचेर सादे सोंपे बंगालींत साहित्य तयार जावंक लागलें. १९७८वर्सा केशवचंद्र सेन हाणें भुरग्यांखातीर बालकबंधु हें पंद्रशी नेमाळें सुरू केलें. उपरांत १८८४ वर्सा बालक हें नेमाळें ठाकुर वाडींत सुरू जालें. ह्याच पत्रकांतल्यान रवींद्रनाथान पयलीं भुरग्यांखातीर ल्हान ल्हान काणयो, नाटकां बरोवपाक सुरवात केली. अशींच अवनींद्रनाथ टागोर हाचें शकुंतला (१८९५) आनी क्षीरेर पुतुल हीं पुस्तकां आसात. तेन्नाच भुवनमोहन राय हाणें सखा ओ साथी आनी आचार्य शिवनाथ शास्त्री हाणें मुकुल (१८९५) हीं भुरग्यांचीं म्हयनाळीं सुरू केलीं. हेमेंद्रप्रसाद घोष हाचें आषाढ गल्प (१९०१) आनी योगीद्रनाथ सरकार हाचें छबीर बई (१९०२) हीं सामक्या ल्हान भुरग्यांखातीर बरयल्लीं चित्रांचीं पुस्तकां ओडलायणीं थारलीं. मनमोहन सेन हाचें खोकार दप्तर (१९०२, दोन खंड), उपेंद्रकिशोर रायचौधुरी हाचें सेकालेर कथा (१९०३). दक्षिणरंजन मित्रमजुमदार हाचें ठाकुरमार झुली (१९०७) तशेंच अनुकुलचंद्र शास्त्री संपादित तोषिणी (१९१०) हीं भुरग्यांखातीरचीं पुस्तकां उल्लेखनीय आसात.
१९१४ वर्सा उपेंद्रकिशोर रायचौधुरी हाचें संदेश हे नेमाळें सुरू जालें आनी बंगाली भुरग्यांच्या साहित्याक चंवर आयलो. हाचेपयलीं आशुतोष मुखर्जी हाणें भुरग्यांखातीर भूत-पेन्ती (१९०२) आनी राक्कसे-
