भट्ट, उदयशंकर
(जल्मः ३ ऑगस्ट १८९८, इटावा; मरणः १९६६).
आर्विल्लो हिंदी कवी, नाटककार, एकांकिकार आनी कांदबरीकार. उदयशंकराचे पुर्वज मूळ गुजरातांतल्या सिंहपूरचे. थंयसावन ते इंदूर संस्थानांत येवन थंयच्या बुलंदशहर जिल्ह्यांतल्या कर्णदास ह्या गांवांत रावपाक लागले.
उदयशंकराचो आजो दुर्गाशंकर आनी बापूय मेहता फतेशंकर हांच्या संस्कृत व्यासंगाक लागीन उदयशंकरानूय संस्कृत भाशा साहित्याचें अध्यायन केलें. ताचो बापूय ब्रज भाशेंतल्यान कविता बरयतालो. आपल्या बापायकडल्यान प्रेरणा घेवन उदयशंकरानूय ब्रज भाशेंत काव्य रचपाक सुरु क्लें.
काशी हिंदू विद्दापिठांतल्यान ताणें बी. ए. ची पदवी घेतली आनी उपरांत पंजाब विद्दापिठामतल्यान 'शास्त्री' आनी कलकत्यासावन 'काव्यतीर्थ' ह्यो पदव्यो संपादन केल्यो. लाहोरांतल्या लाला लजपतराय हाचे नॅशनल कॉलेजींत, तशेंच खालसा कॉलेज आनी सनातन धर्म कॉलेज हातूंत अध्यापन केलें. स्वातंत्र्य चळवळींतूय ताणें वाटो घेतलो. स्वातंत्र्या उपरांत आकाशवाणीचो सल्लागार आनी निर्देशक म्हणुनूय काम केलें.
उदयशंकराचो पयलो काव्यझेलो 'तक्षशिला' १९३१ वर्सा उजवाडा आयलो. ताच्या काव्याचेर छायावादाचो पगडो आसलो तरी तातूंतल्या विशयांत खूब व्गळेंपण आसा. तच्या काव्यांतल्यान निर्शेल्लेंपण, दैववाद, नवे जागृताय उलो आनी देशभक्ती हांचें दर्शन घडटा. ताचे होर कांय काव्यझेले अशे आसात. 'राका' (१९३५), 'मानसी' (१९३९), 'अमृत और विष' (१९३९), 'विसर्जन' (१९३९), 'युगदीप' (१९४४), 'विजयपथ' (१९५०).
नाटकां आनी एकांकी हांचेखातीर उदयशंकराक चड नामना मेळ्ळी. ताणें पुराणीक, इतिकासीक, सामाजीक अशां विंगड विंगड विशयांचेर नाटकां बरयलीं. 'कमला' (१९३९), 'अंबा' (१९३५) आनी 'मत्स्यगंधा' (१९३७) ह्या ताच्या पुराणीक नाटकांनी परंपरेन चलत आयिल्ल्या दादल्याच्या अहंकारी आनी अधिकारशाये आड बायलेचें बंड, दुबळेंपण आनी निमाणें स्वताक सोपोवपाची वृत्ती ह्यो गजाली प्रभावीपणान दिश्टी पडटात. 'मत्स्यगंधा', 'विश्वामित्र' (१९३८) 'राधा' (१९४१) 'कालिदास' (१९५०) ह्या पद्यमय भावनाट्यांनी मनांतले साबार विकार, वासना, नैतिक मुल्यां, विवेक हांच्या संघर्शाचें चित्रण दिसता. ताच्या 'विक्रमादित्य' (१९३३), 'दाहर अथवा सिंधपतन' (१९३३), 'मुक्तिपथ' (१९४४) आनी 'शक विजय' (१९४९) ह्या इतिहासीक नाटकांचेर अस्तंते नाट्यशैलीचो प्रभाव दिश्टी पडटा. 'अंतहीन अंत' (१९३७), 'नया समाज' (१९५५), 'जीवन और संघर्ष' हीं कांय ताचीं उल्लेख करपासारखी नाटकां आसात.
उदयशंकरान आपल्या एकांकिकांनी आर्विल्ल्या काळांतल्या मध्यमवर्गीय मनशाच्यो अर्थीक आनी समाजीक अडचणी उक्तायल्यात. अंधश्रध्दा, सुवार्थ सादपाची वृत्ती. भ्रश्टाचार हांचेर टिका केल्या. ताचे 'अभिनव एकांकी नाटक' (१९४०), 'स्त्री का ह्रदय' (१९४२), 'आदीम युग' (१९४८), 'समस्या का अंत' (१९४८), 'धूमशिखा' (१९४९), 'अंधकार और प्रकाश' (१९५२), 'पर्दे के पीछे' (१९५३) हे एकांकीझेले उडवाडा आयल्यात. ताच्या एकांकीचो एक खाशेलो प्रकार म्हळ्यार नभोनाट्य. आकाशवाणीचेर स्वता काम केल्ल्यान उदयशंकरान खुबशीं नभोनाट्यां बरयलीं. आदीम युग, समस्या का अंत हीं ताचीं उउल्लेख करपासारकीं नभोनाट्यां.
ताणें बरयल्ल्यो कांय कादंब-यो अशो आसात - 'सागर लहरें और मनुष्य' (१९५५), 'एक नीड दो पंछी' (१९५६- पोरनें नांव 'वह जो मैने देखा'), 'लोक परलोक' (१९५८), 'डॉ. शेफाली' (१९६०- पोरनें नांव 'नये मोड'), 'शेष अशेय' (१९६०).
भट्टदेव
(जल्मः इ. स. १५५८ जि. कामरुप; मरणः इ. स. १६३८).
एक वैश्णव भक्त आनी असमिया गद्याचो जनक. भट्टदेवाचें मूळ नांव वैकुंठनाथ कविरत्न भागवत भट्टाचार्य. ताचो बापूय चंद्रभारती नामनेचो पंडीत आशिल्लो. वैश्णव धर्माची दिक्षा घेवंचे पयलीं भट्टदेव शाक्त आशिल्लो, अशेम कांय अभ्यासक मानतात.
भट्टदेवाचेर गुरु दामोदरदेवाचो बरोच प्रभाव आशिल्लो. गुरुचेच प्रेरणेन ताणें 'भागवतपुराण' आनी 'गीतेचो' असमिया भाशेंत अणकार केलो. ताणें जायते ग्रंथ बरयले, पूण ताच्या 'कथा-भागवत' आनी 'कथी-गीता' ह्या अणकारांखआतीर ताका चड नामना मेळ्ळी.
सोळाव्या शेंकड्यांत सगळ्या भारतीय भाशांनी साहित्याचें माध्यम म्हणून पद्याचोच वापर जातालो. पूण भट्टदेवान 'भागवतपुराण' आनी 'गीता' हांचे गद्य अणकार व्हड धिरान करुन दाखयले. संस्कृत व्याकरण आनी साहित्यांत पारंगत आशिल्ल्यान ताका 'भागवत भट्टाचार्य' ही उपाधी मेळ्ळी. आध्यात्मिक आनी तत्त्वीक विचार उक्तावपा खातीर ताणें गरज दिसता थंयच संस्कृत उतरांचो उपेग केला. दोनूय ग्रंथ फकत अणकारीत नासून, भट्टदेवान आपले नदरेंतल्यान मूळ विशयाची स्वतंत्रपणान विस्कटावणी केल्ल्याची दिसता. वैश्णव साहित्याखातीर ब्रजबुलीचो वापर करीनासतना ताणें असमियाचोच वापर केलो.
भट्टदेवाची गद्य लिखाणाची ही शैली फुडले पिळगेंतल्या लेखकांखातीर आदर्श थारली. तशेंच ताचे कथआ-भागवतांतले शैलीचो प्रभाव संतचरित्राचेर लिखाण करपी लेखकांचेर पडिल्लोय दिश्टी पडटा.
