भरतेश वैभवः
१५६७ वर्साच्या अदमासाक रचिल्लें एक नामनेचें कन्नड महाकाव्य. हें काव्य जैन महाकवी रत्नाकरवर्णी हांणें रचलें. 'जैन काशी' म्हणून नामना आशिल्ल्या दक्षिण कॅनरा जिल्ह्यांतल्या मुदडबिद्री गांवांत एका क्षत्रिय कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. १५५७ ते १५७० ह्या काळांत ताणं आपल्यो चडशो साहित्यकृती रचल्यो. रत्नाकरवर्णी, रत्नाकरसिध्द, रत्नाकरअण्णा ह्या तीन नांवांनी आपल्यो रचणुको पुराय केल्यो. भरतेश वैभव, त्रिलोकशतक, अपराजितेश्र्वर शतक, रत्नाकराधीश्र्वर शतक आनी अण्णन पदगळु ह्यो ताच्यो कांय नामनेच्यो रचणुको आसात.
भरतेश वैभव ह्या काव्यांत रत्नाकरवर्णी हाणें बरत-चक्रवर्ती वा भरतेश वा भरतेश्र्वर हाच्या भव्य आनी उदात्त जिणएचें चित्रण केलां. ताचें सात्त्विक व्यक्तिमत्व उक्तावन दाखोवपी जायत्या ल्हान-सान घडणुकांचो तपशील सांगपी रत्नाकरवर्णी होच पयलो कवी. जैन संप्रदायांतल्या भरत-चक्रवर्तीच्या परंपरीक चरित्रचित्रणांत चडसो बदल करिनासतना रत्नाकरवर्णीन सामकें काव्यात्मक आनी अर्थगर्भीत अशें हे चरित्र बरयलां. तीन भागांनी आनी अंयशीं संधींनी वांटिल्ल्या ९,९०७ पद्यांचें हे काव्य ताणें १५६७ वर्सा फकत णव म्हयन्यांनी बरोवन पुराय केलें.
ह्या काव्याची निर्मिती जावंचे पयलीं भरत-चक्रवर्तीचें चरित्र स्वतंत्रपणान कोणेंच हरोवंक नाशिल्लें. पूण संस्कृत आनी कन्नड भाशेंतल्या ऋषभदेवाच्या चरित्रांत मात 'भरत-बाहुबली' हे कखेंत तुटक स्वरिपांत बरत-चक्रवर्तीचें चरित्र आयलां. रत्नाकरर्णीन आपल्या ह्या काव्यांत भरत-चक्रवर्तीकूच ह्या काव्याचो नायक केला. हेंच ह्या काव्याचें खाशेलपण.
भरतेश हो जिनेश्र्वर म्हळ्यार तीर्थंकर न्हय. तो एक सिध्दपुरुस. ताका लागून तीर्थंकरांभाशेन ताची पंचकल्याणपुजा बांदपाक मेळना. पूण भरतेश हो तीर्थंकरांचे योग्यतायेचो आसा हें दाखोवपाक कवीन भोगविजय, दिगविजय, योगविजय, अर्ककीर्तीविय आनी मोक्षविजय ह्या पांच विजयांचो, भरतेशाचे जिणेकथेंत आस्पाव करुन आपलें खाशेलपण दाखयलें. तेचखातीर भरतेश कथेंतल्या ह्या पांच विजयांनी भोगजीण, त्यागजीण आनी योग हांचो त्रिवेणी संगम सादला अशें कन्नड महाकवी द. रा. बेंद्रे हाणें म्हळां.
'भोगविजय' हो भरतेश वैभव काव्याचो पयलो भाग. ह्या भागाचे सुरवेक कवीन, एका राजर्षीभाशेन भरत-चक्रवर्तीचें वर्णन केलां. रत्नाकरवर्णीचो हो भरतेश अनासक्त कर्मयोगी, स्थितप्रज्ञ, सत्य जाणपी, योग आनी भोग हांचो मेळ सादपी. कवी म्हण्टा, भोगांत पुराय मग्न जावनूय खिणाभितर ताचो त्याग करुन योगावस्थएंत तल्लीन जातकच, खिणापयलींच्यो वासना विसरपाचें सामर्थ्य भरताक लाबिल्लें. भरतेशाची संवसारीक जीण सामकी व्यापक आशिल्ली, अशें सांगतना ताका ९६,००० राणयो आसुनूय ताणें आपल्या सगळ्या राणयांचें सारकेच प्रेम संपादन केल्लें अशें कवी म्हण्टा. तातूंतलो शृंगार मात खंयच सकयल्या पांवड्यार देंवलोना. उरफाटें, ताच्या शृंगार आनी हास्यवर्णनांत एके तरेचें पावित्र्य आनी मांगल्य आशिल्ल्याचें जाणवता. घोव-बायलेचें आदर्श प्रेम कसले तरेचें आसचें, हेंच भरत-चक्रवर्तीच्या कुटुंबिक जिणेच्या चित्रणांतल्यान कवीन दाखयलां. रत्नाकरवर्णीच्या वर्णनसामर्थ्याक शीम ना. 'भरतेश वैभव' हें ताचें काव्य सुखद वर्णनान उपाट भरलां. ताचे जोडयेक बायलेची सोबीतकाय, वाद्य, गीत, नृत्य, नाटक, शृंगार हांचीं ओडलायणीं वर्णनां ताच्या ह्या काव्यांत दिसतात. ताच्या काव्याची भास ही सामान्याची भास आसून, ताची रचणूक सहज-सोंपी आसा. ताच्या ह्या काव्यांतली लय आनी गेयता तोखणाय करपासारकी आसा.
जिनसेनाचार्याच्या पूर्व पुराणांत ऋषभदेवाची मूळ कथा येता, पूण रत्नाकरवर्णीन मात परंपरीक कथोंत बदल करुन पुराय आत्मनिश्ठ रचणूक केल्या. भरत-बाहुबली हांच्या झुजाक सुरवात जांवचेपयलींची कथा परंपरीक कथेपरस मातशी वेगळी, भव्य आनी विस्तारान आसली तरी कथेचो गाभो मात परंपरीक आसा. झुजाचें चित्रण परंपरेपरस वेगळें खाशेल्या स्वरुपांचें आसा.
जैन म्हाकवी पंप आनी रत्न, वीरशैव कवी हरिहर, ब्राह्मण कवी कुमारव्यास ह्या पंथीय महाकवीं इतकीच श्रेश्ठ प्रतिभा लाबिल्लो रत्नाकरवर्णी हो एक कवी.
कों. वि. सं. मं.
भरद्वाजः
भरद्वाज नांवाचो उल्लेख बऱ्याच म्हापुरसांचे बाबतींत जाल्लो आसा. नामनेचो वैदिक ऋषी भरद्वाज हो तातूंतलो एक. अंगीरस बृहस्पति आनी ममता हांचो तो पूत. ऋग्वेदाच्या सव्या मंडलांतल्यो चडशो ऋचा भरद्वाज ऋषी आनी ताच्या कुळांतल्या हेर मनशांनी रचिल्ल्यो आसात. तेखातीर भरद्वाज हो उल्लेख एके व्यक्तीचो आनी एका कुळाचो, असो दोट्टी जाल्लो दिश्टी पडटा.
महाभारतांत एका भरद्वाज ऋषीचो उल्लेख आसा. भरद्वाज आनी घृताची हांचेपसून द्रोणाचार्याचो जल्म जालो असो उल्लेख आसा. वाल्मिकी ऋषीन आपल्या शिश्याक सगळ्यांत पयलीं रामायणाची कथा सांगली, त्या शिश्याचें नांव भरद्वाज आशिल्लें. कुरुक्षेत्रार बाणाचे खाटीचेर पडिल्ल्या भीष्माक मेळपाक गेल्ल्या एका ऋषीचें नावूंय भरद्वाज आशिल्लें. सप्तर्षीमदीं भरद्वाजाचो आस्पाव जाता. 'श्रौतसूत्र' आनी 'धर्मसूत्र' ह्या धर्मीक ग्रंथाचो रचणूक करपी ग्रंथकार म्हणुनूय भरद्वाज नांवाजिल्लो आसा. कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रांत अर्थशास्त्राकार म्हणून भरद्वाजाचो उल्लेक आयला. भरद्वाजसंहिता, भरद्वाजस्मृति, वास्तुतत्त्व, वेदपादस्तोत्र ह्या ग्रंथांचो कर्तोय भरद्वाज आशिल्लो.
