'भरत(द)' आनी 'वाज' ह्या दोन संस्कृत उतरांचो समास जावन 'भरद्वाज' हें उतर जालां. 'भरद' म्हळ्यार सांबाळ करपी आनी 'वाज' म्हळ्यार अन्न, संपत्ती आनी बळगें. तेन्ना भरद्वाज ह्या उतराचो संपन्न आनी बळीश्ट असो अर्थ जाता. 'भर-द्वा-ज' म्हळ्यार 'जो दोन बापांयकडल्याल जल्मला ताचो सांबाळ कर' असो अर्थ जाता. बृहस्पतीन ममता हे आपले भावजयेकडेन समागम केले उपरांत भरद्वाज जल्माक आयलो. देखून तो दोन बापांयचो पूत थारलो. तशेंच, ताच्या जल्माउपरांत बृहस्पति आनी ममता दोगांयनी 'हाचो सांबाळ कर' अशें एकामेकांक म्हळें आनी दोगांय ताका सोडून गेलीं अशी कथा आसा. उपरांत मरुतांनी पुत्रप्राप्तीखातीर यज्ञ करपी दुष्यंताचो पूत भरत हाचे सुवादीन केलो. भरद्वाज हो भरताचो पुत्र थारलो वा ताणें यज्ञ करुन भरताक एक पूत मेळोवन दिलो अशी कथा मेळटा. मरुत् ह्या देवतांनी वा वैशालीच्या मरुत्तनामक राजान ताचें पालन केलें अशोय कथा आसात.
काशीच्या दिवोदास राजाचो भरद्वाज नांवाचो एक पुरयत आशिल्लो. राजाखातीर यज्ञ करुन भरद्वाजाक ताका प्रतर्दन नांवाचो चलो मेळोवन द्लो. चायनाम आनी प्रस्तोक ह्या दोन राजांकडेन भरद्वाजाचो संबंद आयला. भरद्वाजाचे आज्ञेवयल्यान ताचो चलो पायू हाणें ह्या राजांक जैत मेळोवन दिलें. तांच्या वंशजांक 'भारद्वाज' अशें म्हण्टात.
विश्र्वमित्राच्या रैभ्य नांवाच्या चल्याकडेन इश्टागत आशिल्लो एक भरद्वाज जावन गेलो, असोय एक उल्लेख मेळटा.
भरद्वाज नांवाचो अंगिरसकुलोत्पन्न एक ऋषी गंगेचेर रावतालो. एक दीस गंगेचेर न्हवपाक गेल्लेकडेन, ताका घृताची नांवाची अप्सरा दिसली. तिका पळयनाफुडें ताचें वीर्य स्खलन जालें. तें ताणें एका दोण्यांत दवरलें. ताचेपसून जो चलो जालो ताचें नांव उपरांत द्रोण अशें दवरलें.
भरद्वाज नांवाचो एक सुत्रकारुय आसलो. ताणें 'श्रौतसूत्र' आनी 'गृह्यसूत्र' बरयलां. तशेंच 'धर्मसूत्र' बरोवपी ग्रंथकार म्हणुनूय तो नांवाजिल्लो आसलो. कौटिल्यान अर्थशास्त्रकार म्हणून भरद्वाजाचो सात खेपे उल्लेख केला.
कों. वि. सं. मं.
भुर्तु, गजानन सितारामः (जल्मः २२ सप्टेंबर १९२३, म्हापशें).
सुटकेझुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. सुरवेक तो 'नॅशनल काँग्रेस गोवा' हे संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. १९५२ वर्सा सावन तो 'आझाद गोमंतक दल' संघटनेचो वांगडी जालो. १८ ऑक्टोबर १९४६ दिसा म्हापशां जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणं वांटो घेतिल्लो. पुलिसांनी ताका तीन फावटीं धरलो आनी मार दिलो. ताणें वट्ट स म्हयने बंदखण भोगली. बंदखणींतल्यान सुटका जाले उपरांत तो आझाद गोमंतक दल संघटनेच्या मुखेल्यांक पुलिसांविशीं म्हायती दिवप, भूंयगत क्रांतिविरांक जेवम दिवप आनी वण्टीपत्रकां लावप असलीं कामां करतालो.
भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला. १८ जून १९८६ दिसा गोंय सरकारान ताचो भोवमान केला.
कों. वि. सं. मं.
भवभूतिः इ. स. च्या आठव्या शेंकड्यांतलो एक म्हान संस्कृत नाटककार. ताच्या बापायचें नांव नीलकण्ठ, आवयचें नांव जातुकर्णी आनी आज्याचें नांव भट्टगोपाळ आशिल्लें. 'श्रीकण्ठ' ही भवभूतिक मेळिल्ली उपाधी. पूण 'भवभूति' हें ताचें प्रचलीत नांवूय ताका मेळिल्ली एक उपाधीच अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा.
भवभूतिचो जल्म दक्षिणापंथांतल्या पद्मपूर गांवांत जालो. ताचे पुर्वज ह्याच गांवांतले आशिल्ले. विदर्भाच्या भंडारा जिल्ह्यांतल्या आमगावा लागसारचें, आतांचें पदमपुर हेंच त्या काळांतलें पद्मपूर अशें कांय जाणकारांचें मत आसा.
भवभूतिन ज्ञाननिदी नांवाच्या गुरुकडेन अध्ययन केलें. योग, वेद, उपनिषदां हातूंत तो निपूण आशिल्लो. तेच भाशेन व्याकरण, अलंकार-शास्त्र, तर्कशास्त्र हे ताचे आवडीचे विशय. संस्कृत भाशेचेर लेगीत ताचें खूब प्रभूत्व आशिल्लें. ताच्या ह्या व्यासंगाचो प्रत्यय ताचे नाट्यकृतींतल्यान दिश्टी पडटा.
भवभूतिन 'महावीरचरितस', 'उत्तररामचरित' आनी 'मालतीमाधव' अशीं तीन नाटकां बरयलीं. हातूंतलीं पयलीं दोन नाचकां रामकथेचेर आसून तिसरें समाजीक आसा. भवभूति स्वभावान मुळांत कवी आशिल्ल्यान ताचें हीं नाटकां नाट्यमय काव्यांच जाल्यांत.
भवभूतिच्या नाटकांची थोडेभितर वळख अशीः 'महावीरचरित' ह्या नाटकांत भवभूतिन रामाच्या चरित्राविशीं कांय दुबाव आनी आक्षेप आसले ताचें निराकरण केलां. हें नाटक सात अंकी आसून तातूंत रामायणांतल्या पयल्या स खंडांचो कथाभाग आयला. हातबरपां आनी संस्कृत टिकाकारांच्या पुराव्यांवयल्यान भवभूतिन अंक ५ श्लोक ४६ मेरेनचें नाटक बरयलें आनी फुडलो सात अंकांमेरेंनचो कथाभाग आनीक कोणेंय तरी बरयला, अशें कांय जाणांचें मत आसा.
'उत्तररामचरित' ह्या नाटकाचे सात अंक आसून तें रामायणाच्या उत्तरार्धाचेर आदारिल्लें आसा. रामाच्या राज्यभिशेकापसून सीतेच्या त्यागा उपरांत सीता मीलनामेरेनचे प्रसंग हातूंत वर्णिल्यात. तातूंतल्यो कांय घडणूको मूळ रामायणांतल्यो नासून काल्पनीक बरयल्यात.
'मालतीमाधव' हें ल्हान धा अंकांचें नाटक. मालती आनी माधव
