This page has not been proofread.
पुलीस प्रशासनः सुवेवस्था राखून दवरप आनी गुन्यांवांक आळो घालप हो पुलिसांचो मुखेल वावर. भारतीय संविधानाप्रमाण भौशिक सुवेवस्था आनी पुलीस यंत्रणा घटक राज्याचे देखरेखीखाला चलता. पूण संविधानांतल्या २४९ व्या अनुच्छेदाप्रमाण देशाच्या हिताखातीर केंद्र सरकाराक खंयच्या घटकराज्याच्या पुलीस प्रशासनांच्या हस्तक्षेप करपाची तजवीज आसा.
पुलीस महानिरीक्षक हो घटक राज्यांतल्या पुलीस प्रशासनाचो मुखेली. दर एका घटक राज्यांतले पुलीस यंत्रणेचे प्रदेशीक विभागणेक रेंज अशें म्हण्टात. पुलीस उपम्हानिरीक्षक हो रेंडचो मुखेली. दर एका रेंजाभितर जिल्हो, उपविभाग, सर्कल, पुलीस ठाणे अशीं ल्हान ल्हान प्रशासन केंद्रां आसतात. तशेंच दर एका घटकराज्यांत सशस्त्र पुलीसदल, गुप्तवार्ता विभाग, गुन्यांव प्रतिबंध, प्रशिक्षण विभाग, राज्य हत्यारी पुलीसदल, बिनतारी तारायंत्र विभाग अशे स्वतंत्र फांटे आसतात. केंद्र सरकाराच्या नियंत्रणाखाला केंद्रीय राखीव पुलीसदल, रेल्वे राखणेदल, सीमा सुरक्षादल केंद्रीय उद्देगीक सुरक्षादल हांचो आस्पाव जाता. सेंट्रल इंटेलिजन्स ब्यूरो ही केंद्रीय गुप्तवार्ता संस्था चड म्हत्वाची. केंद्र शासनाच्या सगळ्या प्रशासन विभागांकडेन ही संस्था संपर्क दवरता. सेंट्रल ब्यूरो ऑफ इन्वेस्टिगॅशन ही संस्था केंद्र शासनांतल्या सेवकासंबंदीच्या प्रकरणांचो नियाळ करता. तशेंच आंतरराश्ट्रीय आनी आंतरराज्यीय प्रकरणांत चवकशी करपाचो वावरुय करता. इन्स्टिट्यूट ऑफ क्रिमिनॉलॉजी अँड फॉरेन्सिक सायन्सेस (कलकत्ता), सेंट्रल फिंगप्रीट ब्यूरो (कलकत्ता), सेंट्रल डिटेक्टीव ट्रेनिंग स्कूल (कलकत्ता), सेंट्रल ट्रान्सपोर्ट स्कूल (सागर), सेंट्रल स्कूल फॉर वेपन्स अँड टेक्टिक्स (इंदूर) ह्यो संस्था केंद्र सरकारचे देखरेखीखाला चलतात. होमगार्ड आनी सिवील डिफेन्स ह्यो स्वयंसेवी संघटना फावो त्या वेळार पुलीस यंत्रणेक आदार करतात.
अर्थीक स्थितीः सद्या भारतोचो विरसीत देशांभितर आस्पाव जाता. भारताची अर्थीक स्थिती मुखेलपणान शेतवडीचेर आदारिल्ली आसून, वट्ट राश्ट्रीय उत्पादनांतलो सुमार एकतृतीयांस वांटो शेतकी उत्पादनासावन मेळटा. भारतांतल्या वट्ट कामगारांतले सुमार दोन तृतीयांश कामगार शेतवडीच्या वेवसायांत आसात. भारत स्वतंत्र जाल्याउपरांत पंचवर्सुकी येवडण्यो चालीक लावन अर्थीक मळावयल्यान सगळ्या क्षेत्रांनी घसघशीत यश जोडपाची मोख भारत सरकारान दवरल्या. आयज मेरेन अशो णव पंचवर्सुकी येवजण्यो चालींत हाडल्यात. देशांतली धनसंपत्ती उत्पादन सांठ्यांचो योग्य रितीन उपेग करुन अर्थीक उदरगत घडोवन हाडप, राश्ट्रीय उत्पादनांत वाड करप, व्हडा प्रमाणांत रोजगाराची संद निर्माण करप, समाजीक आनी अर्थीक समता घडोवन हाडप, स्वंयपोशक (Self-Sustaining), आत्मनिर्भरता, जीवनमानांत वाड आनी म्हारगायेक आळो घालप हे दर एके येवजणेफाटल्यान मुखेल उद्देश दवरुन, भारताची सर्वांगीम उदरगत सादप ही अंतीम मोख आसा.
सरकारी भांडवल कशें एकठांय करप आनी देशकल्याणा खातीर तें खंय मोडप हांची पुराय जापसालदारकी केंद्राय वित्त मंत्रालयाचेर आसा. तशेंच वर्सुकी अदमासपत्रक (Budget) करप होय तांचोच वावर. १९९१ सावन भारतान अर्थीक मळार तोखणाय करपासारकी प्रगती केल्या. १९९१ त भारत सरकारान आपणायल्ले अर्थीक विमुक्ती-येवजणेक लागून भोवराश्ट्रीय कंपन्यांक हांगा आपल्या भांडवलाची गुंतवणूक करपाक खूब वाव मेळ्ळो. तशेंच व्हडा प्रमाणांत निर्यतींत वाड जाल्ल्यान भारतांत व्हड उद्देगीक क्रांती जावंक पावली. स्वातंत्र्या उपरांत सुरवेची सुमार चाळीस वर्सां मेरेन भारत सरकारान समाजवादी पद्दत आपणायल्ली. स्वदेशी उद्देगांक राखण दिवपाच्या उद्देशान सरकारी क्षेत्रांतल्या उद्देगांक चड सवलती मेळटाल्यो व्हड जकात वा कराक लागून खाजगी कंपन्यांक आनी परकीय भांडवल गुंतवणुकेक चड वाव नाशिल्लो. पूण अर्थीक उदरगत घडोवन हाडपाखातीर १९९० चे सुरवेकसावन भारत सरकारान परवानाघारक पद्दत काडून खाजगी आनी व्हड व्हड परकीय कंपन्यांक नवे उद्देग सुरु करपाक मान्यताय दिलां. तशेंच भावराश्ट्रीय भांडवल गुंतवणुकेकूय प्रोत्साहन दिलां. हाका लागून उद्देगधंद्यांत आनी राश्ट्रीय उत्पादनांत वाड जाल्या. ९८६ त भारत सरकारान अर्थीक उदरगत नेटान घडोवन हाडपाखातीर वीस कलमी येवजण (20 Point Programme
| नांव | कार्यकाळ |
|---|---|
| अॅरमार्शल सर थोमस एलमहीर्स्त | १५ ऑग. १९४७ ते फेब्रु. १९५० |
| अॅरमार्शल सर रॉनाल्ड चपनाम | २२ फेब्रु. १९५० ते ९ डिसें. १९५१ |
| अॅरमार्शल सर जेरायड गिब्बस | १० डिसें. १९५१ ते ३१ मार्च १९५४ |
| अॅरमार्शल सर एस्. मुखर्जी | १ एप्रिल १९५४ ते ४ नोव्हें. १९६० |
| अॅरमार्शल ए एम् इंजिनिअर | १ डिसें. १९६० ते ३१ जुलय १९६४ |
| अॅरचिफ मार्शल अर्जून सिंघ | १ ऑगस्ट १९६४ ते १५ जुलय १९६९ |
| अॅरचिप मार्सल पी. सी. लाल | १६ जुलय १९६९ ते १५ जाने. १९७३ |
| अॅरचिफ मार्शल ओ. पी. मेहरा | १६ जाने. १९७६ ते ते १ फेब्रु. १९७६ |
| अॅरचिफ मार्शल एच. मूळगांवकर | १ फेब्रु. १९७६ ते ३१ ऑग. १९७८ |
| अॅरचिफ मार्शल आय. एच. लतीफ | १ सप्टें. १९७८ ते ३ सप्टे. १९८१ |
| अॅरचिफ मार्शल दिलबग सिंघ | १ स्पटें. १९८१ ते ३ सप्टें. १९८४ |
| अॅरचिफ मार्शल एल्. एम्. कत्रे | ४ सप्टें. १९८४ ते १ जुलय १९८५ |
| अॅरचिप मार्शल डि. ए. ला फाँटाने | ३ जुलय १९८५ ते ३१ जुलय १९८८ |
| अॅरचिफ मार्शल एस्. के. मेहरा | १ ऑग. १९८८ ते ३० जुलय १९९१ |
| अॅरचिप मार्शल एन्. सी. सूरी | ३१ जुलय १९९१ ते ३० जुलय १९९३ |
| अ२रचिफ मार्शल एस्. के. कौल | ३१ जुलय १९९३ |
