ब्युरो ऑफ सर्क्युलेशनाचे (१९९७) आंकडेवारी प्रमाण इंग्लीश आनी अठरावे वळेरेंत आस्पाविल्ल्यो भाशा सोडून हेर ८१ प्रदेशीक भाशांनी खबरांपत्रकां उजवाडा येतात.
'हिकीज् गॅझेट' हें भारतांतलें पयलें खबरांपत्रक २९ जानेवारी १७८० ह्या दिसा तत्कीलीन सत्ताधाऱ्यांच्या वावराक विरोध करच्या हेतान ताणें तें उजवाडा हाडलें. हिकीज् गॅझेट हाका लागून भारतीय खबरांपत्रकांक चालना मेळ्ळी. त्याच वर्सा नोव्हेंबरांत पीटर रीड आनी बी. मेसींक हांणी 'इंडिया गॅझेट' हें सातोळें उजवाडायलें. उपरांत पांच वर्सांभितरुच कलकत्ता गॅझेट, बेंगॉल जर्नल आनी कलकत्ता अम्यूझमेंट हीं नेमाळीं उजवाडा आयलीं. सुरवेक ईस्ट इंडिया कंपनीच्या कारभारांतलो गैरप्रकार उजवांडात हाडपाखातीर, कंपनींतल्या कांय अधिकाऱ्यांनीच हीं खबरांपत्रकां प्रकाशीत केलीं.
बंगालांत सुरु जाल्ल्या खबरांपत्रांचे परिणाम उपरांत भारतांतल्या हेर प्रांतांनीय दिसपाक लागले. १७८५ त रिचर्ड जॉन्सन हाणें मद्रास कोरियर आनी १७९१ त हुर्कारु हीं इंग्लीश खबरांपत्रकां काडलीं. १७८९ त मुंबयंत बाँबे हेराल्ड आनी १७९१ त बाँबे गॅझेट उजवाडा आयले.
एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुरवेकसावन देशी भाशेंतल्या खबरापत्रांचो उदय जालो. १८१६ त बेंगॉल गॅझेट आनी १८१८ त समाचार दर्पण हीं खबरांपत्रां उजवाडा आयलीं. १८२२ त उजवाडा आयिल्लें मुंबय समाचार हें गुजराती भाशेंतलें पयलें खबरापत्र. जाल्यार तमिळ भाशेंतलें तमिळ मॅगझीन (१८३१) हें पयलें, सत्यदूत (१८३६) हें तेलुगू भाशेंतलें पयलें, दर्पण (१८३२) हें मराठींतलें पयलें आनी कर्नाटक प्रकाशिका (१८६५) हें कानडी भाशेंतलें पयलें खबरापत्र. सुरवेक ह्या सगळ्या खबरांपत्रांचो हेत लोकाशिक्षण होच आसलो. १८५७ तल्या उठावा उपरांत राजकीय जागृताय आनी समाज सुदारणेचे चळवळीक लागून खबरांपत्रांनी नवें वळण घेतलें. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे निमाणेकडेन अमृत बाजार पत्रिका, केसरी, हिंदू, लीडर, ट्रिब्यून आनी पायोनियर ह्या खबरांपत्रकांनी सबंद देशांत स्वातंत्र्याचें वातावरण निर्माण केलें.
१९२० उपरांत महात्मा गांधी हाचीं यंग इंडिया आनी हरिजन, मौलाना आझादचें अल् हिलाल आनी पंडित नेहरुचें नॅशनल हेराल्ड ह्या खबरांपत्रांनी स्वातंत्र्य चळवळींत म्हत्वाची भुमिका गाजयली.
सद्या टायम्स ऑफ इंडिया, मलयाळम मनोरमा, पंजाब केसरी, गुजरात समाचार, मातृभुमी, दैनिक जागरण, आनंद बाजार पत्रिका, हिंदू, एनाडू, इंडियन एक्स्प्रेस, संदेश, हिंदुस्तान टायम्स, लोकमत, आज, हिंदुस्तान, इकोनोमिक्स टायम्स आनी नवभारत हीं भारतांतल्या वेगवेगळ्या भाशांनी उजवाडा येवपी मुखेल दिसाळीं.
लोक आनी समाजजीणः प्राचीन भारतांत नेग्रीटो, प्रोटो-ऑस्ट्रेलॉयड, मंगोलॉयड (पुरा मंगोलॉयड तिबेटी मंगोलॉयड). भूमधमय समुद्री, अस्तंती प्रथु कपाली आनी नॉर्डीक अशा स मुखेल मानव वंशांचें अस्तित्व मेळटा. ह्या वंशांमदीं फुडाराक वंशीक संकरण जावन मिश्रवंशीक असो भारतीय समाज निर्माण जालो. विद्यमान भारतीय लोकसमाज मुखेलपणान तीन वंशीक गटांत विभागप जातातः १) इंडो युरोपियन वंश, २) द्रविडियन वंश आनी ३) मंगोलियन वंश. लांब नाकाचे आनी रुंद कपलाचे ऊंच अशे ताम्रवर्णी कश्मिरी, पंजाबी आनी उत्तर प्रदेशी लोक इंडो युरोपियन वंशाचे मानतात. चेपटें नाक, बारीक दोळे आनी पिरवर्णी, बंगाली, आसामी आनी उदेंती भारतांतले कांय लोक मंगोलीयन वंशगटांत पडटात. पसरट नाक- ल्हान तकली आनी कृष्णवर्णी दक्षिण भारतीय लोक द्रविडियन वंश गटाखाला येतात. सदळपणान लोक समुहांची विभागणी प्रस्थापित वंश गटांत करप जाता आसली तरी वंशीक मिश्रण मोठ्या प्रमाणार जाल्ल्या कारणान त्या त्या प्रदेशांत तीं तीं लक्षणां त्या प्रदेशांतल्या सगळ्याच लोकांक लागू पडटात अशें ना. हाका लागून कांय मानवशास्त्रज्ञांनी मंगोल द्रविडियन (बिहार, ओरिसा), द्रविड इंडोयुरोपियन (गुजरात, मध्य प्रदेश) अशा मिश्रवंशगटाची आनी मिश्र लश्रणांची कल्पना केल्या. भारताची लोक संख्या हिंदू (सुमार ८३%), मुसलमान (सुमार ११%), किरिस्तांव (सुमार ३%), शीख (सुमार २%), बौध्द (सुमार०.५%), जैन (सुमार ०.५%), अशा मुखेल स धर्मांनी वांटिल्ली आसा. तेभायर यहुदी, पारशी, ज्यू धर्माचेय लोक भारतांत रावतात. भौसंख्येन आशिल्ल्या हिंदूंमदी जायते पंथ आनी संप्रदाय आसून ते जायत्या जातींत आनी पोटजातींत विभागून गेल्यात. पंथा प्रमाण आनी जाती प्रमाण तांच्या आचरणांत आनी रिती रिवाजांत फरक दिसता. मुसलमान धर्मांतय शिया आनी सुन्नी अशे दोन पंथ आसात. तेभायर बोहरा, खोजा, अहमदीया, आगाखानी अशे गटय मुसलमान धर्मांत आसात. भारतीय किरिस्तावांमदी कॅथलीक आनी प्रोटेस्टंट ह्या मुखेल पंथाभायर जेजुइट, अँग्लीकन, भॅतीसत, णॅथडीस्ट सारकिल्ले पंथ आसात. जैनांत श्र्वेतांबरी आनी दिगंबरी, बौध्दांत हिनयान आनी महायान तर शीखांत अकाली आनी निरंकारी अशे भेद आसात. दर एका धर्मांत धर्माचीं मुळावीं तत्त्वां धर्माच्या वेगवेगळ्या पंथांनी आसली तरी पंथाकणकणी लोकजिणेंत ( भेस, आहार, कर्मकांड, कुलाचार, रुढी) फरक दिसता.
आधुनिकीकरणाक लागून आनी विशेश करुन शारीकरणाक लागून परंपरीक धर्मीक खाशेलपणां, पंथीय फरक, जातीयभेद उणो जाता अशएं दिसलें तरी ताचें प्रमाण आनी गती समाधानकारक ना. आधुनिकीकरणाचें वारें गांवगिऱ्या वाठारांत पावलां आसलें तरी अशा वाठारांनी पारंपरीक लोक जिवनाचो प्रभाव आजय दिसता. आयचे घडयेकय राजकीय, समाजीक शिक्षणीक आनी संस्कृतीक वेव्हारांचो संबंद धर्म, पंथ, जात सारक्या घटकांचेर आदारुन उरिल्लो दिसता.
हवामान, वेवसाय, जात, धर्म, पंथ अशे वेवस्थेनुसार लोकांचो परंपरीक भेस आसता. तेप्रमाण धोतर, लेंगो, लुंगी, पेंट, कोट, सदरो,
