विटो आनी फातर हांचे उल्लेख साप उण्या प्रमाणांत मेळचात.चडशीं वर्णनीं काव्यमय आशिल्ल्यान वास्तूरचणूके खातीर कसले पदार्थ वापरताले हें स्पश्टपणान सांगप शक्य ना.मौर्य काळांतले उत्खनीत अवशेश आनी वाङमयांतल्या वर्णनाचो अभ्यास केल्यार वास्तूरचणुकेचें साधन वा माध्यम म्हणून लाकूड,तिजुले वा वूट्याचो उपेग व्हड प्रमाणांत जातालो म्हणपाचें कळटा.स्तंभ आनी तुला हांचो चौकट हो वास्तूचो मुखेल आदार आसून विटकाम.नळे,वण्टीचेर मातयेचो लेप आनी तांचेर रंगकाम करताले.वास्तूरचणुके खातीर फातरांचो उपेग सु्र्वेक
अशोकाच्या काळांत जालो.पूण तुला,तोरण आनी स्तंभ हे लाकडाची आसताले.सातवाहन-गुप्त वंशाच्या काळांत स्तूप आनी देवळां फातरांचीं आनी घरां लाकडी वा विटांचीं आसतालीं.इस्लामी कालखंडांत सगळ्या तरांच्या वास्तूंक फातर वापरताले आनी संगमरवरी,तांबडे,हळदुव्या फातरांचे प्रकारुय वास्तू खातीर वापरताले.वास्तूरचणुकेत स्तंभ(खांबे)आनी तुला हे म्हत्वाचे घटक १२५० वर्सा मेरेन तग धरुन आशिल्ले.तुला,तेमकां,नळे आनी वास्तूचो हेर वयलो सगळो भार तुलांच्या आदारान खांब्याचेर पेलताले.
इस्लामी वास्तूकारांनी भारतांत सु्र्वेक कमानी आनी घुमट हांचो उपेग केलो.मेझोपोटेमियांत सुमेरियन काळासावन कमानीचो वापर जातालो.पूण इस्लामी वास्तूंभितर मुर्तीशिल्पाचो वापर जायना.ताज महाल सारकिल्ल्या कांय वास्तूंनी संगमरवरी फातरांचेर हेर रंगीत फातरांचें जडाव काम करताले.वास्तूचे वण्टींचेर भौमितिक आकृत्यो,फुलां,फळां,पाना,वाली आनी हेर वनस्पतीजन्य नक्षी काम केल्लें आसतालें.
जांची वर्णनां,प्रतुकृती वा अवशेश उपलब्ध आसात आनी ज्यो वास्तू अस्तित्वांत आसात,तांचे नागरी, संरक्षक वा धर्मीक असे तीन वर्ग केल्यात.नागरी वर्गांत नगररचणूक घरां,राजप्रसाद,रस्ते,पुल,उदका पुरावम,पोरसां हांचो आस्पाव जाता.संरक्षक वास्तूंभितर शाराभोंवतणची तटबंदी,किल्ले आनी राजवाडे हांचो आस्पाव जातालो.धर्मीक वास्तूंमदीं देवलां,मशिदी,समाध्यो,चैत्य,हांचो आस्पाव जाता. भारतांत बांदून काडिल्ल्या वास्तूंवरीच दोंगराच्या कुशींतल्यान खणून तयार केल्यो वास्तूय आसात.तांकां शैलशिल्पां वा लेमीं अशें म्हणटात.बिहार राज्यांत सगळ्यांत आदिम अशो घोली आसात.सम्राट अशोकाचो नातू दशरथ हाणें त्यो खणिल्ल्यो.सातवाहन काळांत निर्मीण जाल्ल्या शैलशिल्पांत चैत्य आनी विहार हे दोन प्रकार दिश्टी पडटात.ह्या इमारतींचो दर्शनी भाग आनी भितरलो सगळो भाग बारकायेन कोरांतिल्लो आसता.सुमार पांच शेंकडे कलाकार हेंच काम करीत आशिल्ले.उपरांत तांकां हो प्रयोग अर्दकुटो आसा हाची जाणविकाय जाली.तांणी इमारतींची सर्वांगपरिपू्र्ण प्रतिकृती तयार करपाचे हावेस मनांत धरुन दोंगर तासपाक सुरवात कोली. आतां इमारतींत तशेंच इमारतीं भोंवतणींय मेकळेपणान भोंवूंक मेळटा.महाबलिपूरचो रथ,वेरुळचें कैलास लेणें आनी ल्हान कैलास ह्या देवळांचो आस्पाव हातूंत जाता.एकाच दोंगरांतल्यान वा पाशाणांतल्यान सबंद देवूळ खणून काडपाची पद्दत,हे परंपरेतलो खाशेलो असो आविश्कार.उपरांत हे परंपरेक देंवती कळा लागली.हाचेफुडेंय कांय काळ ही परंपरा चालू आशिल्ली पूण तिका नेट नाशिल्लों.
वास्तूशास्त्रांत देवळाचे साबार वर्ग आनी प्रकार कल्पिल्ले आसात.हातूंत नांगर,वेसर आनी द्रविड हे सगळ्यांत म्हत्वाचे प्रकार आसात. द्रविड म्हळ्यार दक्षिणदेळीय आनी नागर म्हळ्यार उत्तर देशीय देवळां,
पूण वेसर ही संज्ञा खंयच्या देवळा प्रकाराची हें स्पश्टपणान सांगप शक्य ना. आधुनिक अभ्यासकांनी आदल्या देवळांचेंय समिक्षण करुन तांचें वर्गीकरण केलां.गुप्त शैली,पल्लव शैली,चालुक्य,कल्याणी-चालुक्य,प्रतिहार,होयसळ,पांड्य,विजयनगर अशे वांटे केल्यात.
वास्तूशिल्पाची नागर पद्दत म्हळ्यार उत्तर भारतीय आनी द्रविड म्हळ्यार दक्षिण भारतीय पद्दत.तशेंच उत्तर भारतीय ही आर्यांची आनी दक्षिण भारतीय ही द्रविड लोकांची पद्दत.पुर्विल्ल्या काळांत ह्या दोनूय पद्दतींमदीं व्हडलोसो भेद नाशिल्लो.तांचीं मुलभूत तत्वां सारकींच आशिल्लीं.फक्त वास्तूरचमूकेचें स्वरुप आनी आकारमान हातूंत थोडोसो फरक आशिल्लो.सातव्या शेकड्याचें निमाणेकडेन नागर आनी द्रविड हे मुखेल शैलीभेद निर्माण जाले.
== नागर ==:देवळाची वास्तू सादारणपणान मनीसभर उंचायेच्या चौथय्राचेर,चवकोनी मंटप,वण्टीमजगतीं आडव्या थरांवांगडा उबे रथ,अशीर शिकर पूण ऊंच आनी एकेच रेशेंत वयर वयर वता.अंतराळ,गाभारो हांकां स्वतंत्र पाखें आनी वास्तूचो रोख उंचायेचेर आसात.
