संकश्टाची(देखीक-द्वालामुखी,भूंयकांप)आदीसुचवनणी दिवपाखातिरुय भूंयवैज्ञानीक अभ्यासाचो उपेग जाता.
धर्तरेचें संघटनःखनीजविज्ञान,शिलाविज्ञान,शिलाजनन,शिलावर्णन,धातुकनिर्माती,तिच्यो प्रकिया आनी भूरसायनशास्त्र हांचो धर्तरेच्या संघटनांपडेन संबंद येता.
खनीजविज्ञानःखनीजांचो खोलायेन अभ्यास करप म्हळ्यार खनीजविज्ञान.धर्तरेचेर मेळपी खडपां वा तळपां चड करुन खनिजांसावन तयार जाल्लीं आसतात.खनिजांटे भौतिक गूणधर्म,रसायनीक संघटन,तीं सैमांत कसल्या प्रकारान सांपडटात,तांकां वळखुपाचीं चिन्नां खंयचीं,तशेंच तांचे स्फटिकाकार आनी उपेग ह्या सगळ्यांचो अभ्यास खनीजविज्ञान करता.
आतांमेरेन सुमार ३००० खनिजांची म्हायती जाल्ली आसा.तातूंतलीं चडशीं भुंयेवयल्या खडपांत सांपडटात.भूंयकट्ट्याच्या भायल्या भागांत खूब प्रमाणांत सांपडपी खडपांतलीं कांय खनिजां म्हत्वाचीं आसतात.खूबशा खडपांतलें खनीज संघटन जटील(Complex)आसता आनी कांय खडपांतलें खनीज कण खूब बारीक आसतात.हाका लागून तांचें अध्ययन करपाखातीर खाशेल्या यंत्रांचो वापर करचो पडटा.
दर एका खनिजांतली अणूंची संरचणूक खशेले पद्दतीची आसून आदर्श स्थितींत तिका स्फटिकाच्या (Crystalline)आकारान दाखोवप जाता.अनुकूल परिस्थितींत खनिजांतल्या अणूंचे पुरायपणान स्फटीक जाल्ले आसतात.
खडपांभितरलीं खनिजां वळखुपाकातीर विगंड विंगड प्रकाराचीं प्रभावी उपकरणां वापरतात.वेगळ्या वेगळ्या खनिजांचे स्फटीक तांच्या खाशेल्या गूणधर्मांवयल्यान वळखुपाक मेळटात.अशे तरेन खडपाचें खनीज संघटन समजूंक उत्पत्ती जाणून घेवपाखीतीर भौतिकी रसायनशास्त्र आनी उश्मागतिकी ह्या विज्ञानांचो उपेग जाता.
शिलाविज्ञान(petrology):खडप वा तळप हांचो अभ्यास करप म्हळ्यार शिलाविज्ञान.खडपांची उत्पती,खनीज संघटन,रसायवीक वा भौतिक गूणधर्म,इतिहास,तांचेमदीं जावपी बदल आनी हेर गजालींचो हातूंत आस्पाव जाता. धर्तरेच्या कट्ट्याच्या सगळ्या घच्ट घटकांक खडप वा तळप म्हण्टात.धर्तरेच्या सरळ्यांत भायल्या भागांतल्यान मेळूंक शकता त्या खडपां खंड आनी जुंवे हांचेर उकतीं पडिल्लीं आसून तातूंत धर्तरेचो सुमार ३०% पृश्ठभाग रेवाडिल्लो आसा.
खडपां हीं खनिजांच्या कणांचे समुच्चय आसतात.चडशी खडपां मुखेलपणान दोन ते पांच प्रकारांच्या खनिजांसावन तयार जाल्लीं आसतात.उत्पतीप्रमाण खडपांचे अग्निजल, गाळाचे आनी रुपांतरित असे तीन प्रकार केल्ले आसात. अग्निज खडपःकडिल्ल्या खडपांचो उश्ण रोस न्हिवून घट जालेउपरांत अग्निज खडप तयार जाता. अग्निज खडपांच्या मुळाव्या उश्ण, द्रवरुप पदार्थाक शिलारस म्हण्टात.शिलारस ज्वालामुखी रुपांत भायर पडटा तेन्ना त्या रोसाक लावा असे म्हण्टात.कांय सैमीक क्रियांक लागून धर्तरेच्या कट्ट्याच्या सवथळ वा खोल भागांत शिलीरस तयार जाता. विंगड विंगड ज्वालामुखींतल्यान भायर पडिल्लो लावा वा एकाच ज्वालामुखींतल्यान वेगळ्या वेगळ्या वेळार भायर पडिल्ले लावा एकाच प्रकारचेल आसतात अशें न्हय. तांचें रसायनीक संघटन वेगळें वेगळें आसूं येता. म्हणून ज्वालामुखींच्या लावांतल्यान साबार जातींचीं खडपां तयार जातात.
शिलारसाचो मुखेल घटक म्हळ्यार सिलिकी(५०ते७०टक्के). सिलिकाखेरीज अॅल्युमिना, सोडा, पोटॅश, सायम, मॅग्रेशिया आनी ऑक्सायड हांचोय कांय प्रमाणांत आस्पाव जाता. विद्रुतावस्थेंत आशिल्ली उदकाची वाफ आनी हेर वायू हेय शिलारसाचे म्हत्वाचे घटक आसात. अग्निज खडप निर्माण करपी साबार प्रक्रियांचेर तांचो प्रभाव पडटा. तशेंच शिलारस न्हिवून निर्माणेकडेन तयार जावपी खडपांचें स्वरुप थरोवपाक तांचो कूब वांचो आसता. शिलारसासावन स्फटीक वा कंवची अशे प्रकारचे दोन घन पदार्थ निर्माण जावपाची शक्यताय आसता. ज्वालामुखींतल्यान भायर उसळिल्लो लावा धर्तरेच्या उकत्या जाग्यार पातळत आशिल्ल्यान तो रोखडोच न्हिवता आनी घट्ट जाता. हाका लागून स्फटीक तयार जावपाक वेळ मेळना.लावा भिजून तयार जाल्लें खडप हें सुक्ष्म स्फटीक आनी कंवची हांचे भरसणी पसून तयार जाल्लें आसता. बेसाल्ट हें ज्वालामुखी खडपांतलें मुखेल खडप.
गाळाचे खडपःउक्ती आशिल्ल्या तळपांनी वाऱ्याक, पावसाक आनी वताक लागून बदल जायत रावतात.कांय काळाउपरांत तांचे बारीक मोटे कुडके जातात.उपरांत बे बारीक कण वाऱ्यान आनी व्हांवत्या उदका वांगडा न्हंयेंत साबार कडेन वा दर्याच्या तळाकडेन सांचतात आनी कांय तेंपा उपरांत तांचे थर तयार जातात. वारो, व्हांवतें उदक वा व्हांवतो हीम हांणी व्हेल्ल्या आनी साचयल्ल्या सगळ्या फातरी चुऱ्याक गाळ म्हण्टात. ह्या सगळ्या प्रकारांच्या राशींचे घटक सुरवेक सुटे(विस्कळ)आसतात.उपरांत गाळ सांचून रसीची दाटाय वाडली म्हण्टकूच तळाक आशिल्ल्या गाळाचेर खूब भार पडटा आनी हेर साबार प्रक्रिया घडटात. हांकां लागून तांचें खडपांनी रुपांतर जाता. घटकांच्या प्रकारावयल्यान असल्या खडपांक वेगळीं वेगळीं नांवां दिल्लीं आसात.पिंडाश, कोणाश्म, वालूकाश्म आनी पंकाश्म हे गाळाच्या खडपांचे विंगड विंगड प्रकार. गाळवटी खडप, चुनखडप, जॅलोमायट हींय गाळाचीं खडपां म्हत्वाचीं.
