संरचनात्मक भूंयविज्ञानः खडपांतल्या भूमितीय परस्पर संबंदाचो म्हणजेच संरचनांचो हातूंत अभ्यास करतात. सुक्ष्म तशेंच व्हड आकारमाना मेरेनच्या संरचनांचो अभ्यास हातूंत जाता.संरचणूक म्हळ्यार किदें, ती केन्ना आनी खंयचे परिस्थितींत कशी निर्माण जाली हें जाणून घेवप, हो ह्या विज्ञानाचो हेत संरचनांचे निर्मितीच्या अभ्यासावरवीं भूतकालीन घडणुको कळपाकूय खूब आदार जाता. खडपंच्यो राशी तयार जातना निर्मिण जावपी मुळाव्यो संरचणुको आनी उपरांत विरुपणान तयार जाल्ल्यो व्दितीयक संरचणुको अशे तांचे दोन वर्ग आसात. उपरांत जाल्ले बदल गाळाच्या खडपांची नोंद करतात म्हणून संरचणुकेचे नदरेन तांचो अभ्यास खूब म्हत्वाचो. गाळाचीं खडपां, कांय लावा प्रवाह आनी अग्निदलक खडपां हीं मुळांत क्षितीजसमांतर(horizontal) थरांच्या रुपांत तयार जाल्लीं आसतात. हाका लागून तांच्यांतली स्तरण ही संरचणूक मुळावी आसा.घडयो पडून आनी वेरो पडून अंतर्वेशन जावन स्तरीत खडपांत विरुपण जाता आनी उपरांत व्दितीयक संरचणूक निर्माण जाता.
भूंयकट्ट्यांत जावपी बदलः धर्तरेच्या भायल्या कट्ट्याचें म्हळ्यार भायल्या भागाचें स्वरुप थीर नासून तें बदलत आसात.जलस्थित्यंतर चक्र, झीज-भर चक्र, ज्वालामुखीक्रिया , भूसंरचनीक हालचाली ह्या सगळ्यांक लागून कट्ट्यांत एकसारके बदल जायत आसतात.ह्या भायल्या भागांत जावपी बदल भायल्या आनी भितरल्या भागांतल्या क्रियांक लागून घडटात. वातावरण ,वारो, व्हांवतें उदक, ल्हारां, व्हांवतो हीम तशेंच मोनजात आनी वनस्पत हांच्या क्रियांक लागून भूपृश्ठांत खूब बदल घडून येतात.हे बदल घडोवन हाडपी कारकांक भूवैज्ञानिककारक म्हण्टात. ह्या कराकांचें कार्य पृश्ठाभागाचेर वा कवचांच्या पृश्ठालागच्या भागांत जायत आसतात.तांकां उत्पत्तिक आनी कार्याक फावो आशिल्ली ऊर्जा सुर्यापसून मेळटा. गुरुत्वाकर्शण होय एक म्हत्वाचो घटक आसून ह्या दोगांयचो भूवैज्ञानिक आनी जैव प्रक्रियांचेर परिणाम जायत आसता.
वातावरणा क्रिया, गाळ व्हांवन वचप, क्षरण, अनावरण आनी निक्षेपण हांचो आस्पाव बाह्म क्रिया हातूंत जाता. उक्ताडार वाऱ्याक आशिल्ल्या खडपांचेर आनी सवथळ भागांचेर वत, पावस, वाऱ्याच्या तापमानांत जाल्ले बदल, हवामानांतली ओलसाण, ऑक्सिजन आनी कार्बन डाय-ऑक्सॉयड हांचे परिणाम जावन तांचे भितर साबार यंत्रीक आनी रसायनीक बदल जातात.हाका लागून तांच्या मुळाव्या घटकांचें स्वरुप ना जावन तांकां वेरो पडून तांचे बारीक बारीक कुडके जातात. हे बारीक कुडके वा कण उपरांत ल्हव ल्हव व्हांवन वतात.हुंवार येतकच न्हंयेतल्यान खूब रेंव आनी ल्हान ल्हान फातर व्हांवन वतात. हाचो परिणाम म्हळ्यार न्हंयेचो पात्र खोल आनी रिंद जावन देगण निर्माण जाता.
ज्वालामुखी क्रिया,भूंयकांप आनी धर्तरेच्या कट्ट्याची हालचाल हांकां लागून धर्तरेच्या भायल्या भागाचें स्वरुप एकसारकें बदलत आसता. हाचो आतरिक क्रियेंत आस्पाव जाता. ज्वालामुखी विज्ञान हातूंत ज्वालामुखींची संरचणूक, तशेंच ज्वालामुखी खडप आनी तांची उत्पती हांचो अभ्यास जाता. शिलारस खांचीतल्यान भायर पडलो म्हण्टकूच ज्वालामुखीचें उद्गीरण जाता. ज्वालामुखींतच्याल भायर मारिल्ले कुडके सांचून ज्वालामुखीं खडपां तयार जातात.उद्गीरणांक लागून पर्वत, सड्यांसारक्यो राशी निर्माण जातात. दर्यातळाचेर अशो राशी सांचून नवे जुवें तयार जातात. अशे रितीन जमनींत भर पडटा वा नव्यो जमनी तयार जातात.
इतिहासात्मक भूनिज्ञानःधर्तरेचें सुरवेंचें स्वरुप कशें आशिल्लें, तातूंत एकसारको बदल जावन आयचें स्वरुप कशें निर्माण जालें हे विशींची म्हायती धर्तरेचो इतिहास.धर्तरेच्या जल्मासावन ते आतांमेरेनचो इतिहास मुखार हाडप, हो भूंयनिज्ञानाचो मुखेल हेतू हें काम खूब कठीण. ताचे खाचतीर भूंयविज्ञानांतल्या सगळ्या साधनांचो वापर करचो पडटा. ह्या इतिहासाविशींचीं अनुमानां मुखेलपणान धर्तरी आनी हेर ग्रहांचेर मेळिल्ल्या पुराव्यांच्या आदारान करतात.
धर्तरेच्या सैमीक क्रिया सुरवेक सावन चालूच आसता आऩी आयच्या सैमीक क्रियांचो खोलायेन अभ्यास करुन हे मेळिल्ले म्हायतीचो उपेग करुन धर्तरेची पुर्विल्ल्या स्वरुपांची म्हायती मेळोवपाक जाता. १७८३त हटन ह्या भूवैज्ञानिकान सुरवेक ही पद्दत आपणायल्ली. विंगड विंगड काळांनी तयार जाल्ल्या खडपांची आयज तयार जावपी गाळांचे राशीप्रमाण विंगड विंगड प्रकारांची खडपां सांपडटात. तीय तशेच परिस्थितींत आनी तशेच रितीन तयार जाल्लीं आसात अशें धरुन पुर्विल्ल्या काळांतल्या खडपांचो अभ्यास करुन तीं खंयचे परिस्थितींत आनी कशीं निर्माण जालीं हें थरोवप शक्य जाता. आयच्या जागृत ज्वालामुखींसावन मेळपी म्हायतीवयल्यान ज्या प्रदेशांनी ज्वालामपखी खडप आसा पूण आतां ज्वालामुखी ना अशा प्रदेशांनी पुर्विल्ल्या काळांत ज्वालामुखीक्रिया घडटाल्यो हाचे पुरावे मेळटात.
धर्तरेच्या इतिहासाविशींची म्हायती मुखेलपणान गाळाच्या खडपांसावन मेळटा.गाळांचीं खडपां सादारणपणान स्तटीत म्हळ्यार थरांच्या स्वरुपांत आसतात.हांचो अभ्यास करतात.ताका स्तरनिज्ञान अशें म्हण्टात.हातूंत गाळाच्या खडपांची मांडावळ आनी क्रम हांचो अभ्यास करतात.थराची सुवात, उत्पती, सांचपाचो अनुक्रम आनी तातूंतल्या घटकांचे संबंद थरोवपाचें काम हातूंत करतात. खंयच्याय प्रदेशाची भूवैज्ञानिक पळोवणी करतना तातूंत कसलीं कसलीं खडपां आसात आनी तीं खंयच्या क्रमान उत्पन्न जाल्लीं आसात हेंय थरोवपाचें काम स्तरविज्ञान करता. गाळ सांचपाची प्रक्रिया, गाळाचें खडपांनी रुपांतर जाता आसतना तातूंत जावपी बदल आनी हेंराची अभ्यास अवसादविज्ञान
