भोज-२ एक पुर्विल्लें जनपद. पुराणांच्या उल्लेखांप्रमाण हें चंबळ आऩी बनास ह्या न्हंयांच्या देगणांनी आसा. उदयपूरसावन ८० मैलांचेर आशिल्लें भिलवाडा हें नगर ह्या प्रदेशाच्या मदेगाक आशिल्लें अशें ब्रह्मांड आनी वायू ह्या पुराणांनी म्हळां.
भोजपुरी भास आनी साहित्यः शाहाबाद जिल्हाचे वायव्येकडल्या भोजपूर ह्या परगण्याच्या नांवावयल्यान थंयचे. भाशेक भोजपुरी हें नांव मेळ्ळां. ग्रीअर्सन हाणें भारतीय ,आर्य भाशांचें बाह्म, मध्य आनी आंतर अशें वर्गीकरण केलां. तातूंतल्या बाह्य फांट्यांतल्या उदेंतेकडल्या बिहारी ह्या भाशा चोंब्यांतली भोजपुरी ही सगळ्यांत व्हड भास. गीअर्सनच्या अदमासाप्रमाण, पळोवणेच्या वेळार ही भास सुमार १,२९,५००चौ. किमी. आवाठा भितर लागींलागीं दोन कोटी लोक ही भास उलयताले. तशेंच, ६२ लाखलोक मगही भास आनी एक कोटी लोक मैथिली भास उलयताले. भुगोलीक नदरेन मगही आऩी मैथिली ह्यो उदेंतेकडल्यो आऩी भोजपूरी ही अस्तंतेकडली. उदेंतेकडल्यो भासो, बंगाली भाशेक चड लागींच्यो, तशेंच भोजपुरी ही भास अवधी भाशेक लागीं आसा.
आदर्श भोजपुरी, अस्तंती भोजपुरी आनी नागपुरिया ह्यो भोजपुरी भाशेच्यो तीन मुखेल बोली. तशोच मधेसी आनी थारु ह्यो दोन उपबोली. आदर्श भोजपुरी शाहाबाद, बालिया, गाझिपूरची उदेंत वाठार आनी गोग्रागंडकच्या दोआबांत उलयतात. अस्तंती भोजपूरी ही अस्तंतेकडल्या जिल्ह्यांत आनी नागपुरिया ही छोटा नागपुरांत उलयतात. अस्तंती भोजपुरीक पूर्बी अशेंय नांव आसा. व्याकरणः नामः बोजपुरी नाम पुल्लिंगी वा स्त्रिलिंगी आनी एकवचनी वा अनेकवचनी आसतात. सर्वनामः सर्वनाम अशीं आसतात.
प्रथम पुरुश व्दितीय पुरुश तृतीय पुरुश
एकवचन में तुं, ते ऊ ओ भोववचन इम् तुंलोग,तोहनिक उलोग
विशेशणःभोजपुरींतलीं विशेशणां चडशीं लिंगांप्रमाण बदलतात.व्यंजनांत विशेशणांक स्त्रीलिंगदर्शक ई हो प्रत्यय लागता, तशेंच पुल्लिंगी आकारांत विशेशणांतल्या आ चे सुवातेर स्त्रीलिंगांत ई येता. पूण ह्या दोनूय नेमांक कांय आडवाद आसात. सर्वनामासावन तयार जाल्ले गूण,पद्दत आनी परिणामवाचक विशेशणांय आसात. देखीकः अइसनना असो, असलो, ओइसन, तसो, तसलो, कइसन, कसो, कसलो. नामाच्या सामान्य नेमाप्रमाण विशेशणांचींय स्त्रीतिंगी रुपां जातात.
क्रियापदः धातूक विंगड विंगड प्रत्यय लावन क्रियापदाचीं रुपां तयार जातात. मुखेल क्रियापदाचीं रुपां सोद पद्दतीन तयार जातात. वर्तमानकताळ दोन प्रकारचो आलता. एक सादारण धातूसावन जाता आनी दुसरो स प्रत्यय सावन जाता. प्रथम पुरुशाचीं सादारण वर्तमानकालीन रुपां अशीं आसतात.देखे-देखयि, देखसु वा देखस (एकवचन) देखन वा देखनी (भोववचन) अशीं जातात.भूतकाळाखातीर ल प्रत्यय लायतात. देखीक-देखले-देखलस वा देखलासी – ताणें पळयलें. देखलन वा देखलनि- तांणी पळयलें. भविश्य काळसूचक ब प्रत्यय उत्तम आनी मध्यम पुरुशांखातीर आनी ह प्रत्य प्रथय पुरुशांखातीर लागता. भूतकाळांतलीं क्रियापदां कांय खेपे अनियमितूय जातात देखीकः करल(करप) ----------करल वा कइल मर(मरप)--------------मरल वा मूअल जाईल(वचप)-------------गइल देल(दिवप)---------दिहल, देल होऊल(जावप)------------भइल
भोजपुरींतलीं संख्यावाचक रुपां अशीं आसात.१ एक, २ दुइ, ३ तीनी, ४ चारि, ५ पांच, ६ छव, ७ सात, ८ आठ, ९ नव, १० दस, २० बीस, ३० तीस, ४० चालिस, ५० पचास, ६० साठि, ७० सत्तरि, ८० असी, ९० नबे, १०० सई १००० हजार. भोजपुरी लोकांमदीं सादारपणान वीसमेरेन मेजपाची चाल आसा. विस उपरांतचे आंकडे ते विसांच्या मापान मेजतात. देखीक -६५ आंकडे ते तीनि बिसा पांच .विसा परस उणे आंकडे लेगीत ते चडशे तशेच मेजतात. देखीक-१८ हो आंकडो मेजतना ते दुइ कम बीस अशे मेजतात. विशेशणदर्शक संख्यउपरांत गो हें उतर घालतात. देखीक-दस गो रुपया म्हळ्यार धा रुपया, चारि गो लइका म्हल्यार चार भुरगे.
भोजपुरी भास ही हिंदीची बोली-भास आशिल्ल्यान भोजपुरी भाशेंत लेखी साहित्या परस मौखिक साहित्य चड प्रमाणांत आसा. उपब्ध भोजपुरी साहित्य तीन वर्गांनी मांडूं येता. संतसाहित्य, लोकसाहित्य आनी आर्विल्लें साहित्य.
संतसाहित्यांत सगळ्यांत पयली संत कबिराच्यो कांय कविता उपलब्ध आसात. जायसीचीय कविता भोजपुरींत मेळटा. ताची भास अवधी आसली तरी तिचेर भोजपुरी भाशेचो प्रभआव पडिल्लो दिसता. तुलसीदासाच्या रामायणांत भोजपुरीचे कांय प्रयोग मेळटात. कबिराचो शिश्य धर्मदास, शिवनारायण, लक्ष्मीसखी, बुलाकीदास
