बगडावत नांवाचे 24 वीर पुरूस मेवाडांत जावन गेले. तांणी जो इतिहास घडयलो तो थोडो रंगोवन आनी आपली कल्पनाशक्त वापरून ह्या काव्यांत वर्णिला. मेवाडांत आनी माळव्यांतूय ह्या काव्याचो खूब प्रचार आसा. ह्या लोककाव्याचे शृंगार आनी वीर अशे दोन प्रधान रस आसात. ह्या काव्यांत वीर रसाचें प्रमाण हिसपाभायर वर्णिल्ल्यान हें काव्य सकाळीं फुडें गायल्यर त्या दिसा कोणायकडेन तरी झगडीं जाताच अशी – आजमेराक बीसलदेव चौहान हो राजा राज्य करतालो. ताच्या राज्यांत एकदां एक वाग त्रास दिवपाक लागलो. दर दिसा तो दोन – चार लोकांक मारतालो. ताका आळाबंद हाडपाचे सगळे यत्न फुकट वचपाक लागले. तेन्ना राज्यान थरयलें, ताका दर दिसा एक मनीस खावपाक दिवपाचो. एक दिस माळिणीच्या पुताचेर ती पाळी आयली तो वागाचे गुहेसरेन गेलो. इतल्यान हरराम नांवाच्या एका मनशान ताका पळयलो. माळिणीचो एकलो एकसुरो पीत बळी वता, हें हररामाक बरें दिसलेंना. तो तसोच गुहेसरेन गेलो. ताणें त्या भुरग्याक कुशीक काडलो आनी स्वता गुहेच्या तोंडार वचून उबो रावलो. रातीच्या तिसऱ्या प्रहराचेर, वागान हररामाचेर उडी घेवपाक हररामान, तरसादीन ताची तकली उडयली. ती घेवन हरराम पुष्कर क्षेत्रांत वता आसतना ताका लीला नांवाची एक आंकवार तपस्विनी मेळ्ळी. ती ताचे कामगिरीचेर भाळ्ळी. तिणें हररामाक म्हळ्ळें, तूं आतां राज्यांत वतकच, तुज्या धाडशी कृत्याक लागून राजा तुजो भोवमान करतलो. तुका वर मागपाक सांगतलो. तेन्ना तूं म्हाका माग. हररामान तशें केलें. राजान कोकाशाह ह्या तिच्या बापायक सांगून तांचें दोगांयचें लग्न करून दिलें. तांकां पूत जालो. पूण ताची तकली शींवाची आनी धड मनशाचें आशिल्ल्यान हररामान त्या विद्रूप भुरग्याक व्हरून रानांत सोडलो. ही गजाल राजाक समजतकच राजान त्या भुरग्याक परत हाडलो आनी ताका हररामाचे सुवादीन केलो. राजाचे आज्ञेक लागू हररामाक, त्या भुरग्याक पोसचो पडलो. ताणें त्या भुरग्याचें नांव ‘वागला’ अशें दवरलें. व्हड जातकच वागला, गुजरांच्या चोवीस धुवांवांगडा लग्न जालो. ताका दरेकी एक अशे चोवीस पूत जाले. तांकां बगडावत ह्या नांवान वळखुपाक लागले. त्या चोविसांमदीं भोज नांवाचो एक बगडावत आशिल्लो. तो सदांच रानांत गोरवांक घेवन गेल्लेकडेन एका योग्याची सेवा करतालो. त्या योग्याचे कृपेन, भोजाक खूब धन मेळ्ळें आनी तो गिरेस्त जालो. ताणें पडिहार राणाजी ह्या राजाकडेन इश्टागत केली. ताणें आपल्या भावांसयत सोऱ्याच्यो भठ्ट्यो चलोवपाक सुरवात केली. ह्यो भट्टयो दीसरात पेट्टाल्यो. ते उबेन पृथ्वीच्या पोंदा वासुकी नागाचें मस्तक जळूंक लागलें. ताणें चामुंडा देवीची प्रार्थना करून तिका प्रसन्न करून घेतली. चामुंडेन ईहढ सोळंकी हाच्या पोटांत जल्म घेतलो. आवय बापायन तिचें नांव ‘जेलू’ अशें दवरलें.
जेलू व्हड जातकच तिणें भोजाकडेन लग्न जावपाचें थरयलें. ते प्रमाण तिच्या बापायन भोजाकडेन सोयरिकेचो नाल्ल धाडलो. पूण आपलें लग्न जालां अशेंसांगून भोजान तो नाल्ल परतिलो. उपरांत जेलूचें लग्न राणाजीकडेन थरलें. पूण जेलूक तें लग्न मान्य नाशिल्लें. तिणें भोजाची भेट घेवन आपली लग्नाची इत्सा इकतायली. तेन्ना भोजान तिका सांगलें, थरयल्लेप्रमाण आतां तूं राणावांगडा लग्न जा. उपरांत तुकां हांव उबारून व्हरतां जेलू राणाजीवांगडा लग्न जाली.
एक दीस राणाजी शिकारेक गेल्लो आसतना जेलू बगडावतांकडेन आयली. भोजान तिका आपणायली. राणाजीक जेन्ना ही गजाल समजली तेन्ना ताणें भोजावांगडा झूज केलें. जेलूय ह्या झुजांत देंवली.राणाजीन तेविसूय बगडावतांक काबार केले. निमाणो भोजा उरलो. सैन्याचे गर्देंत जेलून भोजाची तकली उडयली तें पळोवन राणाजीक अजाप जालें. ती तकली घेवन जेलू भोजाची बायल साढू हिचेम्हऱ्यांत गेली. घडिल्ली सगळी खबर आयकतकच साढू, सती वचपाखातीर भोजाची तकली मागूंक लागली. त्या वेळार जेलून तिका सांगलें, ‘तूं सती वचूं नाका. हांव शक्तिदेवी. म्हजे कृपेन तुगेर एक भुरगो जल्माक येतलो, तो देवाचो अवतार आसतलो.’ जेलू वतकच, साढूक एका तळ्यांतल्या कमळांत एक बाळक दिसलें. ताचें नांव तिणें उदयराव अशें दवरून ती आपल्या भावागेर रावपाक आयली.
एक दीस उदयराव सिध्दवजालागीं गेल्ले कडेन थंयच्या उदकांत कांय येगिनी न्हातना ताणें पळयल्यो. ताणें तांचीं वस्त्रां लिपयलीं. न्हावन जातकच त्यो उदयरावाकडेन वस्त्रां मागूंक लागल्यो. पूण उदयरावान तांकां सांगलें, ‘म्हाका तुमी वर दिल्यार हांव तुमकां वस्त्रां दितलो’. योगिनींनी ताका वर दिलो.
एक दीस उदयरावाक भाटाकडल्यान आपल्या पुर्वजांची कथा समजली. राणाजीन आपल्या पुर्वजांक मारले हे कळटकच, ताणें राणाजीचो सूड घेवपाचें थरयलें. आपल्या कांय इश्टांक घेवन तो उज्जैनासावन भायर सरलो. वाटेंत धारानगरीक तो जयसिंहदेब परमार हाचे चलयेवांगडा लग्न जालो. थंयसावन तो अजमेराक आयलो. थंययेतकच ताणें सगळ्यांक त्रास दिवपाक सुरवात केली. राणाजीकडेन ताच्यो कागाळी पावल्यो ताणें उदयरावाचेर सैन्य धाडलें. उपरांत दोगांयचें झूज पेटलें. उदयरावान राणाजीचो वध केलो.
उदयराव जेन्ना थंयसावन वचपाक भायर सरलो तेन्ना राणाजीचे बायलेन ताका विचारलें, आतां आपूण किदें करूं ? तेन्ना उदयरावान तिका दोन फुलां दिलीं. त्या फुलांतल्यान एक चलो आनी एक चली अशीं दोन भुरगीं तयार जालीं. ‘ही दोनूय भुरगीं तुचो सांबाळ करतलीं आनी तुचो वंश चलयतलीं’ असो वर दिवन उदयराव थंयसावन गेलो.
बगडावतांचो काळ इ. स. 1247 च्या सुमाराचो मानतात. मेवाडांतल्या आसींद हे जहागिरींत त्या काळांत बगडावतांचें वास्तव्य आशिल्लें अशें सांगतात. ते जहागिरींतल्यान व्हांवपी खारे न्हंयेचे दुसरे देगेर भोजाचें
