थरांत मंगळाच्या अंतरंगांतल्यान उत्सर्जित जाल्लो कार्बन डायऑक्साइड वायू आसून तो वातावरणाचो मुखेल घटक आसा. साप कमी प्रमाणांत उदकाची ऊब,कार्बन मोनॉक्सायड, आरगॉन आनी निऑन हांचेर थर आसात. मंगळाच्या वातावरणांत ९५% कार्बन डायऑक्साइड वायू आसून २.७% नायट्रोजन आनी १.७% आरगॉन आसा.मंगळावयल्या वातावरणाचें वस्तूमान कमी आशिल्ल्यान तें रोकडेंच तापता आनी तितलेच बेगीन न्हीवता. रातच्या आनी दिसाच्या तापमांनांत खूब फरक आशिल्ल्यान हांगा प्रभावी वारें निर्माण जाता. तांचो वेग वराक ८ ते ४० किमी. आसून तांच्यो दिका बदलत रावतात. धुल्ल वादळाच्या वेळार वाऱ्याचो नेड वराक २०० किमी. परस चड आसता. पातळ वातावरण, उणी आर्द्रता, ज्वालामुखी आनी हेर क्रियांक लागून मंगळ गिऱ्याचेर खूब धुल्ल आसा.मंगळाच्या दक्षिण गोलार्धाचेर गीम चड खर आशिल्ल्यान दक्षिण दोलर्धाच्या वसंत ऋतूच्या निमणे कडेन धुल्लाचें वादळ जावपाची खूब शक्यताय आसता. ह्या गिऱ्याचेर उदकाचे सांठे चडकरुन जमनीतळा बर्फाच्या रुपान आसात अशें जिसून आयलां. ह्या सांठ्यांतलो कांय बर्फ विरगळून ताची वाफ जावन कुपां तयार जातात. मंगळाचेर दिसपी खतांचे रंग, अकरा आनी विस्तार, थंयच्या ऋतूंप्रमाण बदलत आसतात.हांगा साबार सुकीं देगणां आनी पाट आसात.हीं व्हड देगणां आनी पाट कशे तयार जाले हांची स्पश्टपणान म्हायती आजून मेळूंक ना.
स्कियापरेली हांणें १८७७त मंगळ गिऱ्याची दुर्बिणींतल्यान पळोवणी केली तेन्ना ताका गिऱ्याच्या पृश्ठभागार साबार पाट आसात अशें दिश्टी पडलें. ह्या पाटांविशीं उपरांत लोकांच्या मनांत उमळशीक निर्माण जावन, मंगळ गिऱ्यावयल्या मनशाभाशेन आशिल्ल्या जीवन ध्रवीय प्रदेशाकडच्यान विषुवप्रदेशाकडेन उदक हाडपाखातीर हे पाट खणल्यत असो समज काडलो. हे कल्पनेक लागून तशेंच मंगळ आनी धर्तरी हांच्यांत अक्षीय आनी कक्षीय परिभ्रमण, रात आनी ऋतू हातूंत खूब सारकेंपण आशिल्ल्यान मंगळ गिऱ्याचेर जीवसृश्टी आसपाची शक्यताय आसा अशें दिसता.
मंगळगिऱ्याचेर जीवसृश्ठ आसा काय ना हाचो बारीकसाणेन अभ्यास करचेखातीर अमेरिकेन १९६५ वर्सासावन ते १९७५ वर्सा मेरेन मॅरिनर ४,६,७ आनी ९ तशेंच १९७५-१९७६ व्हायकींग १ आनी २ हीं अवकाशयानां मंगळाचेर धाडिल्लीं. रशियेनूय मार्स २,३,५हीं अवकशयानां मंगळाचेर धाडिल्ल्यात. हीं अवकशयानां मंगळ गिऱ्याचीं चडांतचड लागींचीं छायाचित्रां धाडपांत, तशेंच थंयच्या वातावरणाचो दाब, तातूंतले घटक, तापमान, थमयच्या फातरांचे आकारमान, मातयेचे घटक, उदकाच्या वाफेंचें प्रमाण आनी हेर म्हायती धाडपांत आदार करतात. सद्या थंय सांपडिल्ले जीव आनी मातयेचे अमेरिकेच्या प्रयोग शाळेंत निरिक्षण चालू असा. -डॉ. अरुण हेबळेकार
मंगळसूत्रःहिंदू सौभाग्यवती बायलांचो गळ्यांत घालपाचो मुखेल अलंकार. काळ्या पिड्डुकांचे दोन सर आनी मदीं भांगराचो मणी अशें मंगळसुत्राचें सादारणशें स्वरुप आसता. आदल्या तेंपार ह्यो पुड्डुको अणशीचे दोरयेक गुंथताले. तातूंत पांच सर आसताले. हालींच्या काळांत चडशें भांगराचे सरपळेंत ह्यो पुड्डुको गुथतात. सद्या भांगराच्या मणयाक तेंकून दोनूय वटेन एक एक पोवळें घालपाची पद्दत जाल्या. हालींच्या काळांत वेगवेगळे तरेची कलाकुसर करुन मंगळसुत्रां बांदतात. महाराष्ट्र आनी कर्नाटक हांगा काळ्या पिड्डुकांचे दोन सर, मदीं भांगराच्यो दोन वाटयो, ताचे मदीं भांगराचे दोनमणी, तशेंच दोनूय वाटयांचे कुशीन दोन भांगराचे मणी आसतात.
वेदकाळांत लग्नाचे विधींत मंगळसूत्र धालपाचो विधी ना ही पद्दत हालींच्या काळांतली आसून ती दक्षिण भारतांतल्यान म्हणजेच द्रविड संस्कृतायेतल्यान कर्नाटक- महाराष्ट्रांत आयली आसूंक जाय. अशें अभ्यासक मानतात. केरळ आनी तमिळनाडू वाठारांतल्या सगळ्या जाति-जमातींनी ताळीं नांवाचो एक सौभाग्यलंकार गळ्यांत बांदपाची रीत आसा. तातूंतल्यान मंगळसूत्र बांदपाची चाल आयली आसुं.उत्तर भारतांत मंगळसूत्राची चाल ना.
लग्नाच्या विधींत कन्यादाना उपरांत लग्नहोमा आदीं न्हवरो व्हंकलेच्या गळ्यांत समंत्रक मंगळसूत्र बांदता. लग्नाच्या म्हुर्तारुच हो अलंकार घालतात, देखून ताका म्हूर्तमणी अशेंय म्हण्टात. घोव जितो आसासर बायलेन हें मंगळसूत्र घालपाचें आसता. मंगळसूत्र गळ्यांत नाशिल्ल्या सौभाग्यवती बायलांक जेवण वा धर्मीक कृत्यां करपाचो अधिकार ना, असो संकेत आसा.
गोंयांत व्हंकलेची आवय एक पदरी काळ्यो पिड्डुको आनी मदीं भांगराची वाटी आशिल्लें मंगळसूत्र व्हंकलेच्या गळ्यांत घालता. हाका दावल अशेंय म्हम्टात. कांय कारणांक लागून मंगळसूत्र कोचले तर तें तोकड्यारोकडें दुरुस्त करुन घेवपाचें आसता. दुरुस्तीच्या काळांत ती बायलामनीस लोकांचे नदरेक पडना अशी रावता. हें संकेत आता व्हव व्हव करुन पातळ जायत आसात आनी सद्याच्या आधुनिक युगांतच्यो बायलो, विनाकारण गळ्यांतलें मंगळसूत्र काडून दवरतात आनी मंगळसूत्राबगर चारचौगात वावुरतात.
मंगळागौरःएक सौभ्यग्यदात्री देवता. नवी लग्न चाल्ली व्हंकल श्रावणांतल्या दर मंगळाराक हे देवीचें व्रत करता. ह्या व्रतांत शिव आनी गणपती वांगडा गौरीचीय पुजा करतात. लग्नाउपरांत पयलीं पांच वर्सा वा सात वर्सां हें व्रत पाळटकच ताचें उद्यापन करतात.
