भारतांतल्या चडशा सगळ्या वाठारांत ही परब मनयतात. उत्तर भारतांत त्या दिसा दाळ आनी तांदूळ हांची खिचडी खातात आनी दान दितात, देखून थंय समक्रांतीक खिचडी संक्राती अशें म्हण्टात. बंगालांत त्या दिसा काकाय आनी तीळ घालून केल्लो तिळुआ नांवाचो पदार्थ खातात आनी वांट्टात. तसेंच तांदळाच्या पिठांत तूप-साकर घालून केल्लो पिश्टक नांवाचो पदार्थ तयार करुन तोय वांट्टात, देखून थंय संक्रांतीकव तिळुआ संक्रांती वा पिश्टक संक्रांती म्हण्टात. दक्षिणेंत ह्याच वेळार जीन दीस पोंगळ(पोंगल) नांवाचो उत्सव चलता. महाराष्ट्रांत संक्रांतीच्या पयल्या दिसाक भोगी म्हण्टात तर दुसऱ्या दिसाक किंक्रांत वा करिदिन अशें म्हण्टात. त्या दिसा सौभाग्यवती बायलो, मातयेचो बुडकुलो दान दितात आनी देवाक तीळ-तांदूळ ओंपतात.
संक्रांतीच्या दिसा तीर्थस्नान तशेंच दान केल्यार पुण्य मेळटा अशें समजतात. त्या दिसा प्रयाग गंगा-सागर हांगा व्हड मेळावो भरता. त्या दिसा पितृश्राध्द करचें अशेंय सांगलां. गंगासागरांत न्हावन पिंड दिवपाची चाल आसा.
हो सण इश्टागत वाडीचो सण म्हूण वळखतात. शेजाऱ्यां-पाजाऱ्यांकडेन इश्टागत वाडची आनी फाटले मतभेद विसरुन एकचार निर्माण जावचो, असो राश्ट्रीय एकात्मतेचो संदेश दिवपी हो सण आसा. ह्याच अर्थान ह्या दिसा एकामेकांक तीळगूळ दिवन तीळगूळ घेयात आनी गोड गोड उलयात अशें सांगपाची चाल आसा.
गोंयांत मकर संक्रांती दिसा घरांत गोडशे करतात. सवायशीण बायलां देवामुखार वायण दवरतात. मकरसंक्रांतीच्या दुलर्या दिसा सावन म्हळ्यार कंक्रांती दिसा सावन हळदी-कुकुम करपाची चाल आसा. गोंयांत कंक्रांती दिसा नव्यो व्हंकलो सवायशिणी बायलांक नाल्लाचें वळें आनी मातयेची चिडकीमिडकी(मातयेचो ल्हान बुडकुलो आनी धांपणे) दिता. तातूंत पांच तरेचें धान्य घालतात आनी बुडकुल्याच्या गळ्याक पांच पिड्डको गुंथिल्लो अणसीचो दोर बांदतात. गोंयांत कांय जाणांगेर मकर संक्रांती दिसा तीळ आनी गोड घालून केल्ले तिळाचे लाडू लोकांक वांट्टात.
मकोः(मराठीःमका, हिंदीः मकई, मक्का, भुट्टा, गुजरातीः मक्काई , कन्नडः मेक्केजोळा, संस्कृतः महायावनाल, इंग्लिशः मेझ, इंडियन कॉन, लॅटीनः झिया, मेझ, कूळः ग्रॅामिनी).
एक म्हात्वाचें तृणघान्य. हाचें खोड भरीव, घडमूट आसून ताची उंचाय १,२-३मी. मेरेन आसता. कांय प्रकारांत खोडाची उंचाय ६मी. आसता. पानां सादीं. देंठ नाशिल्लीं,
तळाकडे खोडाक गुठलायल्लीं आसतात. पानांची लांबाय ३०-१२५सेंमी. आनी रुंदाय २.२ ते १२ सेंमी आसता. फुलां एकलिंगी, वेगवेगळे ताळयेर पूण एकाच झाडाचेर जुलय ते सप्टेंबर म्हयन्यांत येतात. मक्याचो पु. पुष्पबंध तेंगयेर चोम्यांनी आनी स्त्री,पुष्प पानांचे कुशींत व्हड आवरणांनी धांपिल्ल्या कणसाच्या प्रकाराचो आसता. फुलां ल्हान, परिदल आनी देंठ नाशिल्लीं आनी जोडयेन येतात. स्त्री. पुष्पकांत फक्त एक किंजपुट ताचेर ४० ते ५० सेंमी. लांब, मोव, केंसावरी पिसांचो ढुपको आसता.
फळाचे म्हळ्यार मक्याचे दाणे कणसाचेर तयार जातात आनी दर एकांत एक एकदलिकित बीज आसतात. हे दलिकेक पुष्कादनी म्हण्टात. बीयेचें आनी फळाचें आवरण एकरुप जावन ताचे भितल्लेवटेन प्रथिनांनी भरिल्लो कणांचो थर आसता. बीजांतलो खूबसो भाग स्टार्चान भरिल्लो पुष्क आसता. ह्या तीनय अन्नाघटकान भरिल्लो हो मको म्हळ्यार एक पुश्टीक अन्नाधान्य आसा.
मक्याचें मूळस्थान अमेरिका आसुंये हे विशीं जायते मतभेद आसले तरी सद्या उपलब्ध आशिल्ल्या मक्याचो विकास ताचेकडे संबंदित आशिल्ल्या टेओसिंटे(सूक्लूना मेक्सिकाना,हिंदी आनी पजाबी नांव मक्चारी) हे रानटी जातीपसून आदिमानवान ताच्या आनुवांशिक लक्षणांत बदल घडोवन हाडून आनी सतत निवड पद्दतीन केल्ल्या अभिवृध्दींतल्यान जालो आसुंये अशें मानतात. पेरु देशांतल्या इंका लोकांच्या थड्यांत मेळिल्ल्या मक्याच्या वेगवेगळ्या प्रकारच्या दाण्यांवयल्यान इंका संस्कृतीच्या काळाआदीं जायतीं शतमानां मको लागवडीखाल आशिल्लो
