(संरक्षण साहित्य), अंबात्तूर (सायकली, वाहन साहित्य), मनाली (सारीं, तेलशुध्दीकरण) ह्यो उद्येगीक वसाहती आसात. मद्रासांत कातडी कमोवप, आभियांत्रिंकी उद्देग, विजेचीं उपकरणां, वखदां तयार करप आदी उद्देगधंदे आसात.
दक्षिण भारातांतलें एक मुखेल शिक्षणीक आनी संस्कृतीक केंद्र म्हूण चेन्नई नामनेक पावलां. मद्रास महापालिका 1888 त स्थापन जाली. मद्रास विश्र्वविद्यालयापयलीं (1857) प्रेसिडेन्सी कॉलेज (1855) स्थापन जालें. मद्रास वैजकी महाविद्यालय 1835 त स्थापन जालें. हांगा इंडियन इन्स्टिटयूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (I । T) ही तंत्रविद्या शिक्षणाची वेवस्था आशिल्ली संस्था आसा. हांगाची पयली शाळा रॅल्फ ऑर्ड हाणें 1678 त सुरू केल्ली, अशे उल्लेख सांपडटात. पूण खऱ्या अर्थान पयली शाळा 1715 त सुरू जाली. ह्यो सगळ्यो मिशनरी शाळा आशिल्लयो. विद्यापिठाच्या माध्यमिक शालेय शिक्षण विभागाची स्थापना 1841 त जातकच आर्विल्ल्या शालेय शिक्षण पद्दतीची बुन्याद घाली. हेच संस्थेचें फुडें विश्र्वविद्यालय जालें.
संस्कृतीक नदरेनय मद्रासचो इतिहास खूब व्हड आसा. नामनेचो तमिळ संत तिरूवळ्ळुवर हाचो कांय काळ मैलापूर हांगा राबितो आशिल्लो. मद्रास हें कर्नाटक संगिताचें मुखेल केंद्र आशिल्लें. पैदला गुरूशास्त्री, वीणा कुपय्यर, तिरुवादी आनी हेर नामनेच्या कर्नाटक संगीतकारांवांगडाच मंगलमपल्ली, बाला मुरली कृष्णन्. एम्. एस्. सुब्बुलक्ष्मी हे सद्याच्या काळांतले नामनेचे संगीतकार ह्याच शारांतले जावन आसात.
दक्षिण भारतांतल्या चित्रपट उद्देगाचें मद्रास हें मुखेल केंद्र आसा आनी थंय हिंदी चित्रपटांची निर्मितीय जाता. हांगाचें पयलें ग्रंथालय 1661 त सुरू केल्लें. कॉनेमारा पब्लिक लायब्ररी हें भारतांतलें एक राश्ट्रीय ग्रंथालय. मद्रासाक इंग्लीश, तमिळ, मलयाळम्, आनी उर्दू दिसाळीं उजवाडाक येतात. ‘चंदामामा’ आनी ‘चांदोबा’ हें वेगवेगळया भासांत उजवाडाक येवपीं म्हयनाळें मद्राससावनच उजवाडाक येता. अडयार हांगा ‘थिऑसफिकल सोसायटी’ आसा.
भारतीय सर्वेक्षण संस्थेवरवीं देशाचे जे नकाशे काडिल्ले, तांची सुरवात मद्रासांत जाली. मद्रास वेधशाळा ही खगोलीय वेध करून रेखांश निश्र्वित करपी पयली वेधशाळा आसा. फुडें 1905 उपरांत उत्तर प्रदेशांतल्या मिर्झापूर हांगाचो थळावो वेळ भारतीय प्रमाणवेळ म्हूण मानूंक लागले.
पर्यटकांखातीर मद्रासांत पळोवपासारकीं खूब थळां आसात. मरीना बीच खूबच ओडलायणी आसा. फोर्ट सेंट जॉर्ज, थंयचें चर्च ऑफ सेंट मेरी, थंयचेंच फोर्ट म्यूझीयम, कपालीश्र्वर मंदिर (मैलापूर), पार्थसारथी मंदिर (द्रिप्लिकेन), सेंट टॉमस माउंट, सेंट टॉमे कॅथीड्रल, गिंडी पार्क हें राश्ट्रीय उद्यान, सोरपांचें उद्यान, शासकीय वस्तुसंग्रहालय आदी पळोवपासारकीं थळां आसात. मद्रासच्या लागसार महाबलीपुर, पक्षितीर्थ, कांचीपुरम्, वेडंतंगल सुकण्यां अभयारण्य ह्यो पळोवपासारक्यो सुवाती आसात. - कों. वि. सं. मं.
मधुबनी चित्रशैली :
बिहारांतली एक लोक चित्रकला. बिहारांत दरभंगा जिल्ह्यांतल्या मधुबनी ह्या खेडयांत खोंपींनी वण्टी, जमीन आनी देवतेची पुजे सुवात सजोवपाखातीर, गांवगिऱ्या वाठारांतलीं आदिवासी बायलां रंगीत चित्रां काडटालीं. तातूंत रामायण, महाभारत, हेर पुराणकथा हातूंतले प्रसंग, तशेंच देवदेवता आनी शुभ सुचोवणी कुरवांचें चित्रण आसतालें. ही कला थंय वंशपंरपरेन आयजूय तिगून आसा. ही लोककला खोंपीतंल्या वण्टींवयल्यान ल्हव ल्हव कापडाचेर आनी उपरांत कागदाचेर आयली. कागदाचेर तिची वण्टीचित्रणांतली भव्यताय तिगून उरली. हातूंत झगमगाट आसून लेगीत भडकपणा दिसून येना. वेलबुट्टींतल्या पानांचें आनी फुलांचें शैलीकरण आनी पंरपरेंतल्यान आयिल्ली आकृतीबंधाची उपजत जाण हीं ह्या चित्रांचीं खाशेलपणां जावन आसात. तोंक आशिल्ले नाक, अरूंद कपल, नुस्त्याचे आकृतीचे दोळे, धडापसून वेगळे दिसपी सदळ आनी लांब हातपांय, हीं शैलींतल्या व्यक्तीचित्रणाचीं खाशेलपणां जावन आसात. ग्रीसांतले पुर्विल्ले क्रीट संस्कृतायेंतल्या चित्रांतल्या व्यक्तीं-कडेन हें व्यक्तीचित्रण साम्य दाखयता.
ह्या चित्रां-खातीर वापरांत येवपी रंग हे थळाव्यो वनस्पती आनी सैमीक साधनांसावन तयार केल्ले आसतात. तातूंत सैमीक चमक आनी टवटवीतपण दिसता. देखीक ‘कुसुंबा’ ह्या फुलासावन झगमगीत शेंदरी रंग, केळीच्या खोल्याचो रोस, दूद आनी पातळ चुनो हांचे भरसणींतल्यान लेव भांगराकोर, हळदीचो गाड हळदुवो, कोलशाच्या धुंवराच्या काजळीचो गाड काळो, पळसाच्या फुलांसावन हळदुवो, वेलींच्या पानांसावन पानवो अशे सैमीक रंग चित्रांत चैतन्य हाडटात. कोंडयाची काडी तोंकाकडेन घांसून आनी पिशोलासारकी करून सूक्ष्म गजाली रंगोवपाखातीर वापरतात.
मधुबनी खेडयांत आयज लेगीत कितलींशींच बायलां ही चित्रनिर्मिती व्हडा प्रमाणांत करतात. अखिल भारतीय हस्तकला मंडळ संस्थेन हांगा
