काळांत म्हळ्यार ख्रिस्ती धर्म आपणावचे पयलीं कांय वर्सां मनी पंथाचो अनुयायी आशिल्लो. माजी मताचे पुरोयत, ख्रिस्ती अनुयायी, मुसलमान हांचेकडल्यान ह्या पंथाच्या अनुयायांक खूब त्रास जाले. रोमन साम्राज्य आनी चीन हांगा, कांय काळ तांचेर बंदीय घाल्ली. तेराव्या शेंकडयांत मंगोल टोळयांनी आशियेचेर घुरयो घालतकच हो पंथ पुरायपणान काबार जालो. - को. वि. सं. मं.
मनु:
ऋग्वेदांत तशेंच हेर वेदांनी, मनु म्हळ्यार मनीसजातीचो पयलो मनीस वा पयलो पूर्वज अशें म्हळां. तेखातीर संस्कृत आनी हेर भारतीय भासांनी मानव, मनीस, मनुज अशे मनीसवाचक शब्द आसात. वैदिक साहित्यांत पयलो मर्त्य मनीस न्हूण ताचो उल्लेख आयला. तशेंच तातूंत, विवस्वत् वा विवस्वान हाचो पूत म्हूण वैवस्वत अशें मनुचें विश्लेशण मेळटा.
मनु हो यज्ञसंस्थेचो पयलो प्रवर्तक आनी सगळे मनीस जातीक उजवाड मेळचो म्हूण अग्नीची स्थापणूक करपी पयलो मनीस अशें ऋग्वेदांत सांगलां. यजुर्वेदाच्या शतपथ ब्राह्मणांत मनु-वैवस्वत हो मनशांचो पयलो राजा आनी ताचोच सख्खो भाव यमवैवस्वत हो मृतांचो म्हळ्यार पितरांचो पयलो राजा म्हूण उल्लेख आसा.
परमेश्र्वरापसून चार मनु निर्माण जाले, अशें भगवद्गीतेंत म्हळां. हालीं प्रचलित आशिल्ले मनुस्मृतींत स्वायंभुव मनुच्या वंशांत स्वारोचिष, उत्तम, तामस, रैवत, चाक्षुष आनी वैवस्वत हे स मनु उत्पन्न जाले अशें सांगलां. म्हळ्यार सगळे मेळून मनु सात. तांणीच ही सगळी सृश्ट निर्मिली अशें थंय म्हळां. पुराणांनी मनु हें समाजाच्या प्रशासकाचें पद वा अधिकारपद म्हूण सांगून प्रशासकाक ‘मनु’ अशी संज्ञा आशिल्ली. हो प्रशासक युग बदलतकच धर्मवेवस्था तयार करता, ताका सप्तर्षींचो आदार आसता. मनु बदलतकच सप्तर्षी लेगीत बदलतात. कौटिलीय अर्थशास्त्रांत म्हळां, की जेन्ना मात्स्यन्यायान म्हळ्यार व्हड नुस्तें ल्हान नुस्त्याक गिळटा अशे सैमीक परिस्थितींत जेन्ना प्रजा वावुरताली तेन्ना लोकांनी विवस्वानाचो पूत मनु हाका राजा केलो. धान्य षष्ठांश आनी हेर कड्ड्णाचो धावो अंश मनुराजाक दिवपाचें लोकांनी मान्य केलें. अशे तरेची मनुची कथा महाभारतांतूय आयल्या.
पुराणीक कालगणनेप्रमाण सृश्टी निर्मणेसावन काळाचे 14 विभाग मानून तांकां ‘मन्वंतर’ अशी संज्ञा दिल्या. एकेका मन्वंतराची कालमर्यादा 43 लाख 20 हजार वर्सां इतली मानल्या. ह्या 14 मनुंचीं नांवां अशीं आसात-
1)स्वायंभुव, 2)स्वरोचिष, 3)उत्तम, 4)तामस, 5)रैवत, 6)चाक्षुष, 7)वैवस्वत, 8)सावर्णि, (अर्कसावर्णि), 9)दक्षसावर्णि, 10)ब्रह्मसावर्णि(मेरू सावर्णि), 11)धर्मसावर्णि, 12)रूद्रसावर्णि (ऋतसावर्णि वा ऋभु), 13)रौच्य (देवसावर्णि ऋतधामन्), 14)भौत्य (विश्र्वकसेन, इंद्रासावर्णि, चंद्रसावर्णि).
सृश्ट निर्माण जावन स मन्वंतरां पुराय जावन सातवें मन्वंतर चालू आसून वैवस्वत मनु ह्या मन्वंतराचो अधिपती आसा. हाचो उल्लेख भगवद्गीतेंत आयला. भगवंतान कर्मयोगाचो उपदेश पयलीं विवस्वानाक केलो, विवस्वानान स्वताचो पूत मनू हाका केलो आनी मनुन आपलो पूत ईश्र्वाकू हाका केलो, अशें म्हळां.
खूब पुर्विल्ल्या काळांत, धर्तरेचेर संवसार बुट्टी आयली आनी ते बुट्टेंत सृश्टीचो कांय वांटो एका म्हापुरसान वाटायलो अशी एक कथा जगांतल्या पुर्विल्ल्या विंगड विंगड साहित्यांत आनी लोककथांनी मेळटा. ग्रीक आनी रोमन लोककथांनीय ही कथा आसा. तशेंच बायबल, कुराणांतूय ही कथा आयल्या. यजुर्वेदाच्या शतपथ ब्राह्मणांत ही कथा विस्तारान आयल्या. सगळे सृश्टींतली जीवसंपत त्या व्हड उदका बुट्टेंत व्हांवन वचपाक लागली. तेन्ना वैवस्वत मनुन एक व्हड तारूं तयार केलें. तातूंत कांय जनावरां, वनस्पत दवरली आनी हें तारूं एका नुसत्याचे शेपडेक बांदून दवरलें. उपरांत ताणें हें तारूं व्हरून हिमांलयाच्या एका तेमकाक बांदलें. उदकाचो लोक उणो जातकच मनुन आपली धूव इला हिचेकडल्यान 10पूत निर्माण केले आनी मनीसवंश सुरू केलो अशें महाभारतांत म्हळां. हिंदू धर्मशास्त्राचो आदार ग्रंथ म्हणून वळखुपी मनुस्मृति ही मनुची व्हड निर्मिती आसा.
पूरक नोंद :
मनुस्मृति. - कों. वि. सं. मं.
मनुचरित्र :
एक तेलुगू महाकाव्य. विजयानगर हांगाच्या कृष्णदेवरायाचे राजवटींतल्या अष्टदिग्गजांतलो एक श्रेश्ठ कवी, अल्लसानी पेद्दन्ना, हाणें बरयल्लो ‘मनुचरित्रमु’ वा ‘स्वारोचिष मनुसंभवमु’ हो तेलुगूंतलो अप्रुप आनी श्रेश्ठ असो काव्यग्रंथ आसा. ह्या ग्रंथाच्यो ताडपत्रावयल्यो स पुराय प्रती आनी एक अर्दवट प्रत तशेंच कागदावयल्यो दोन हातबरपांच्यो प्रती चेन्नईच्या प्राच्य हातबरप ग्रंथालयांत आसात. कागदावयले एके प्रतीचेर अप्पय्यशास्त्रीची टीका आसा. महाकवी पेद्दन्न हाणें हो ग्रंथ कृष्णदेवरायाकूच ओंपला ताचेवयल्यान ताणें हो ग्रंथ 1509 ते 1530 ह्या काळांत रचलो आसुंये. 1962 वर्सा सी. पी. ब्राउन हाणें टीकेसयत मनुचरित्राची आवृत्ती उजवाडायली. पूण बुलूसू वेंकटरमणय्या हाणें उजवाडायल्ली टीकेसयत आवृत्ती प्रमाण मानतात. हालींच आंध्र प्रदेश साहित्य अकादमीनूय एक आवृत्ती उजावाडायल्या. ह्या काव्याची कथा अशी आसा-
आर्यावर्तांत वरूणा न्हंयेचे देगेर आशिल्ल्या अरूणास्पद ह्या नगरांत
