जाता आनी उदेंत घाटांतल्या राज्यांतल्या घळींतल्यान वांकडया तिकडया वळणांनी व्हांवक लागता. तेउपरांत ही न्हंय उदेंतवाहिनी जावन फुडें कटकसावन ओरिसाच्या मैदानी वाठारांत शिरता आनी निमाणें जायत्या फांटयांनी बंगालच्या उपसागराक मेळटा. कटक सावन ही न्हंय जायत्या फांटयानी विभागिल्ल्यान थंय सुमार 240 किमी. रुंदायेचो त्रिभुज वाठार जाला. कातजुरी, कोयाखाई, सुरुआ, देवी, पैका, बिरूपा, चितरतळा, गेंगुती, न्यून हे महान्हंयेचे त्रिभुज प्रदेशांतले फांटे आसून पूरी, कोनारक, पारादीप, कटक, भुवनेश्र्वर आदी थळां ह्या वाठारांतलीं मुखेल ठिकाणां आसात.
हे न्हंयेक हुंवार आयिल्ल्यान छत्तीसगढ मैदान आनी चडकरून देगेवयल्या वाठारांतलीं पिकां, येरादारी आनी दळणवळणाचे मार्ग आनी मनशाचे वसाहतीक भरपूर बादा येता. तशेंच महानदी आनी तिचे उत्तरेकडल्या ब्राह्मणी आनी वैतरणी (delta) ह्या तिनूय न्हंयांचो वेगळो असो त्रिभूज वाठार जाला आनी देखूनच हुंवाराच्या वेळार त्रिभूज वाठारांतलो हो भाग बुडटा.
महान्हंय, तंदुला आनी कुरुंग हे तीन-मुखेल कालव्याचे चोमे हांगा आसात. तातूंतल्या महानदी कालव्याची चार उपकालव्यांसयत लांबाय 221.94 किमी. आसून उदकाशिंपणावळीची तांक 1,44,829 हेक्टर आसा. हातूंतलो ‘तंदुला’ हो कालवो सेवनाथ न्हंयेचेर बांदिल्ल्या धरणापसून काडला. जोंक, पैरी, हसदेव-मांड, मोंग्रा, आरपा, हाप हे महानदीच्या उपन्हंयांवयले आनी महानदी जलाशय, हिराकूद, तिकरपारा, नारज हे महानदीवयले मुखेल प्रकल्प. हातूंतलो महानदी जलाशय प्रकल्प मध्य प्रदेश राज्यांत आसून ताचे तीन टप्पे आसात. हातूंत रविशंकर सागर प्रकल्प, भिलाई कारखान्याक उदकापुरवण करपी संपूरक कालवो, सांडूर न्हंयेवयलें धरण आनी ताचे कालवे आदींचो आस्पाव आसा. ओरिसा राज्यांतल्या तिकरपारा हांगा 1271मी. लांबायेचें धरण आसून ताचेर दर एकी 124मेवॉ. तांकीचे 16 जलविद्युत् निर्मितीचे संच आसात.
छत्तीसगढ द्रोणी आनी देगेवयलो मैदानी वाठार सोडल्यार न्हंयेच्या देगणांतलो चडसो वाठार रानान व्यापिल्लो आसा. छत्तीसगढ द्रोणी आनी त्रिभूज वाठारांतली माती तांबडी आनी हळदुवी आसा. हांगा पावसाचें प्रमाण भरपूर आसून, चडसो वाठार उदकाशिंपणावळीखाल हाडला. देखून हांगा व्हड प्रमाणांत शेती उत्पादनां काडटात. तांदूळ ह्या मुखेल पिकाभायर गंव, कड्डणां हांचेंय उत्पादन काडटात. ताग हें त्रिभूज वाठारांतलें मूखेल पीक. - कों. वि. सं. मं.
महानुभाव पंथ :
इ.स.च्या बाराव्या शेंकडयांत ह्या पंथाचो उगम जालो आनी फुडें दोन-तीन शेंकडे ताचो खूब प्रचार जालो. माहाराष्ट्र, मध्यभारत, पंजाब, सरहद्द प्रांत, काश्मीर ह्या वाठारांनी, ह्या पंथाचो विस्तार जाल्लो दिसता. वारकरी संप्रदाय हो जसो वैश्णव संप्रदाय आसा, तसोच होय आसा. पूण ह्या दोनूय संप्रदायांचें तत्त्वगिन्यान, उपास्य दैवत आनी उपासनामार्ग वेगळे आसात.
श्रीचक्रधर हो ह्या पंथाचो संस्थापक. ताचें मूळ नांव हरपाळदेव आसून ताच्या मेल्ल्या शरिरांत चांगदेव राऊळ हाणें प्रवेश करून नवो अवतार घेतलो अशी कल्पना आसा. तो मूळचो गुजरातेंतल्या भडोच ह्या गांवांत रावपी. गोविंदप्रभू हाचेकडल्यान ताणें शाक्तस्विकार केलो आनी ताचें शिश्यत्व आपणायलें. थंयसावन फुडें बारा वर्सां तो सालबर्डीच्या दोंगराळ वाठारांत रावलो. उपरांत ताणें भारतांत बरीच भोंवडी केली. हे भोंवडेंत ताका खूबशे शिश्य आनी शिश्या मेळ्ळ्यो. तांकां ताणें स्वताच्या चिंतनांतल्यान मेळिल्लें तत्त्वगिन्यान सांगून, एक खाशेलो आचारधर्मूय सांगलो. थंयसावनूच ह्या पंथाचो आरंभ जालो.
ह्या पंथाक ‘महानुभाव’ अशें नांव आसलें तरी ताचीं ‘महात्मा’, ‘अच्युत’, ‘जयकृष्णी’, ‘भटमार्ग’, ‘परमार्ग’ अशींय नांवां आसात. गुजरातांत ‘अच्युत पंथ’ आनी पंजाबांत ‘जयकृष्णी पंथ’ हीं नांवां आसात. ह्या पंथांतले अनुयायी एकमेकांक महात्मा म्हणटात. ‘भटमार्ग’ हें नांव, पंथाचो संस्थापक चक्रधर हाचो पट्टशिश्य नागदेव वा भटोबास हाच्या नांवावयल्यान आयलां. महानुभाव हाचो खरो अर्थ असो जाता- ‘महान अनुभावः तेजः बलं वा यस्य स महानुभावा’ – तेज वा बळ आशिल्लो म्हान तेजीश्ट आनी बळिश्ट पुरुश तो महानुभाव.
ह्या पंथाची गुरूपरंपरा दत्तात्रेय-श्रीकृष्ण-व्दारावतीकर चांगदेव राऊळगुंडम राऊळ म्हळ्यार गोविंद प्रभू-चक्रधर अशी आसा. ह्या सगळ्यांचो सूत्रपाठांत उल्लेख आसा. ह्या पांचूय जाणांक पंचकृष्ण ह्या नांवान वळखतात. हे परमेश्र्वराचे अवतार आसून, पंथाच्या अनुयायांचे तेच उपास्य आसात. हातुंतले श्रीदत्तात्रय, श्रीकृष्ण आनी श्रीचक्रधर हे उभयदृश्य पूर्णावतार आसात.
शंकराचार्यान ब्रह्म हो एकूच पदार्थ नित्य मानिल्लो आसून, जीवजगत ह्या पदार्थांक अनित्य आनी मायिक म्हळां. चक्रधरान मात जीव, प्रपंच, देवता आनी परमेश्र्वर हे चार पदार्थ स्वतंत्र आनी अनादि-अनंत मानल्यात. हातुंतलो दर एक पदार्थ हेरांपरस स्वतंत्र आसून, त्या दोगांयचो केन्नाच एकचार जायना. मनशाचें रूप घेवनच प्राणिमात्रांचो उध्दार परमेश्र्वराक करपाक मेळटालो, असो ताचो भावार्थ आसा. प्रपंचाचे दोन भेद मानल्यात. कारणप्रपंच आनी कार्यप्रपंच. कारणप्रपंच हो अव्यक्त आनी नित्य आसता आनी कार्यप्रपंच हो व्यक्त आनी अनित्य आसता. आव्यक्त आसपी पंचमहाभूतां आनी त्रिगुणी म्हळ्यारूच कारणप्रपंच व्यक्त पंचमहाभुतां आनी त्रिगुणी म्हळ्यार कार्यप्रपंच. जीवाभशेन देवता, जातिस्वरुपान एक पूण वास्तवांत खूब आसात. देवतांचे णव चोमे आसून, तांची संख्या दर एका ब्रह्मांडांत 81 कोटी 11 लाख 10 इतली
