महिषासूराक तप करून ब्रह्मदेवाक प्रल्न केलो ानी आपल्याक दादल्याकडल्यान मरण न येवपाचो वर मागून घेतलो. तो वर नेळटकच ताका मद चडलो आनी तो त्रैलोक्याक छळूंक लागलो. अरुणाचलाचेर पार्वती तप करताली. शिकारेखातीर महिषासूर थंय पावलो आनी तिचें सोबीत रूप पळोवन तो भुल्लो. एका म्हाताऱ्याचें रूप घवन तो तिच्या म्हऱ्यांत पावलो . ताणें ती किच्याखातीर तप करता, हाची चवकशी केली . ती बळीळ्ट शंकराखातीर तप करता .अशेंकळटकच आपूण बळिश्ट आसा, तेन्ना आपणाकूच वीर अशें ताणें तिका सांगलें. ताचें बळ पळोवंक तिणें ताका झुजाचे आव्हान दिलें. उपरांत त्या दोगांयचें झूज जालें तातूंत पार्वतीन महिषासुराचो वध केलो. त्या दिसालावन पार्वती मबिषासूरमर्दिनी म्हूण नामनेक पावली.
ही देवी ब्रह्मा, विष्णु, महेश हांच्या संगचीत शक्तींतल्यान निर्माण जाली, अशें मत्स्य पुराणांत म्हळां. ती पुराय देवांच्या अंशापसूर तयाी जाली, अशें मार्कंडेय पुराणांत म्हळां.
अभिलषितार्थचिंतामणी ह्या ग्रंथांत तिची मबर्त कशी आसूंक जाय, हांचें वर्णन दिलां. धा हातांची , धा हातांत त्रिशूळ, खड्ग, चक्र, बाण, शक्ती, व्हाण, धोणू, दोर अंकूश, आनी परशु हीम आयुधां, पांयांपोदा चिडिल्लो रेडो, एक हातांत ताचें चोडिल्लें मस्तक , ताचे मानेंत तोपिल्लो त्रिशूळ आनी रागीट तोंड.
महिषसूरमर्दिनीचीं देवळां जायतेकडेन आसात. भूमरा हांगाच्या देवळांतली मूर्त उजवो पांय रेड्या च्या मस्तकार दवरून उही आसा. बादामी हांगासल्ले मूर्तींत तिचो भालो महिषाचे मानेंतल्यान आरपार गेला. तिणें महिषाची शेपडी धरून ताचो फाटलो भाग वयर उखल्ला.हळेबीड हांगाच्या होयसळेश्र्वराच्या देवळांत जी महिषासूरमर्दिमीची मबर्त कोरांतल्या ती भोव सुंदर आसा. ती अश्टभूज आसून तिचे कांय भुजां तुटुन पडल्यांत. तिच्या उजव्हा हातांत परशु, खड्ग, चक्र, आनी त्रिशूळ हीं आयुधां आसून दाव्या हातांत धोणू आसा. तिचो त्रिशुळ महिषाचे छातयेंत रोमला. ती पुराय तरेन भांगराशिंगरांनी नटिल्ली आसा. तिच्या मस्तकाचेर नक्षीदार मुकूट आसा. ती विवस्त्र आसून तिचो चोहरो शांत आनी गंभीर आसा.
भारतीय नवरात्रांत अष्टमीच्या दिसा हे देवीची पुजा करतात आनी नमी दिसा तिखातीर होम आनी बलिदान करतात. आदल्या तेंपार दक्षिणेंत तांयकडेन तिचेखातीर रेडो बळी दिवपाची पद्दत आशिल्ली.
पूरक नोंदः महामाया.
-कों. वि. लं. मं.
महीपतीः जल्मः इ.स.१७१५, विजापूर,मरणःइ.स.१७९०.
मराठी संतचरित्रकार. ताचें आडनांव कांबळें. पूण ताहराबाद ह्या गांवांत जि. अहमदनगर, ता . राहुरी रावपी म्हूण महीपती ताहराबादकर ह्या नांवान ताका वळकताले. ताच्या हापायचें नांव दादोपंत, आवयचें नांव गंगाबाई. आवयबा-पायकडल्यान ताका भक्तीमार्गाची देख ताका ल्हानपणातूच मेळ्ली. पिरायेच्या सोळा वर्सांचेर ताचो बापूय भायर पडिल्ल्यान संवसाराची जापसालदारकी ताचेर पडली. ताणें गांवाचूच कुकळर्णपणाची नोकरी धरली . पूण कालांतरान नोकरेपरस विठ्ठलसेवा श्रेश्ठ अशें दिशिल्ल्यान ताणे नोकरी सोडली आनी पुराय जिवीत भक्ती उपासनेंत घालयलें.
भक्ती करता आसतनाच ग्रंथ बरावपाची इत्सा ताका जाली आनी तो संतचरित्रां बरावपाक लागलो . ताणें बरयल्या संतचरित्रग्रंथांत भक्तविजय, संतलीलीमृत, भक्तलीलामृत, संतविजय अपूर्ण हांचो आस्पाव जाता. तेखेरीज तुलसीमाहात्म्य , पांडुरंगंमाहात्म्य, गणेशपुरण,कथासारामृत सारकीं कींय प्रकरणां बरयलीं. ताणेंकांय अभंग , आरती आनी पदांय रचल्यात. ताचे बायलेचें नांव सरस्वती. विठोबा आनी नारायण नांवाचे ताका दोन पूत आशिल्ले तातुंतल्या विठोबाक पदां रचपाची आवड आशिल्ली.
महाराष्ट्रांतल्या १६७ आनी हेर ११६ अशा २४८ संताची चरित्रां महीपतीन बरयलीं. ताणे बरयल्या संतचरित्रांत ज्ञानदेव, नामदेव, दामाजी, भानुदास, चांगदेव , नानक, रोहिदास, एतनीथ, तुकाराम, रामदास हांच्या चरित्रांचो आस्पाव जाता. देवाचे कृपेबगर कवित्व निर्फळ आसा, असो ताचो भावार्थ आशिल्लो. प्रत्यक्ष पांडुरंगच आपल्याकडल्यान संतचरित्रां बरोवन घेता, असो ताचो भावार्थ आशिल्लो. प्रासादिक आनी रसाळ काव्यशैलीक लागून महीपतीचे ग्रंथ महाराष्ट्रांत भक्तीभावन वाचतात.
-कों वि. सं .मं
महेंद्रः बौध्द धर्माचो एक प्सारक. बौध्दांच्या स्थविरवादी मतप्रणालीप्रमाण तो सम्राट अशोक हाचो चलो. जाल्यार कांय बौध्द दंतकथा आनी अस्तंती तज्ञांच्या मनात तो अशोकाचो भाव. अशोकान बौध्द धर्म आपणायल्या उपारंत त्या धर्माचें म्हत्व पटोवप आनी ताचे अबौध्द देशांत प्रसार करपाचो वावर हातांत घेतलो. बौध्द भिक्षुंचे चिसरें धर्मसंगितेंतल्या सनकयलीं २६४ विर्णयाप्रमाण अशोकान मबिद्राच्या फुचारपणाखाला श्रीलंकेक सिंहल प्रतिनिधीमंडळ धडलें उपरांत मबेंद्रची भयम संघमित्रा हीय त्याचवावराखातीर श्रीलंकेंत गेली. श्रीलंका जुंव्याचेर त्या दोगांयनी मेळुनूच बौध्द धर्माची स्थापना केली, अशी थंयच्या लोकांची लमजूत ासा. तशेंच महावंश, दीपवंस, दिव्यावदान आनी ह्युअनत्सांग हाचे भोंवडेवर्णानातल्यान महेंद्राच्या न्हड वावराविशीं थोडीभोव म्हायती मेळटा. महेंद्र श्रीलंकेक पावल्याउपरांत ताणे सुरवेक थंचो राजा देवाना प्रियतिस्त आनी ताच्या अनुचरांक बौध्द ध्र्माचो उपदेश केलो. ताच्या उपदेशान प्बावीत जावन राजान आनी ताच्या हजार अनुचरांनी
