भरल्यात. बुदवंत मनशाचें चित्त त्यागी जाता, पूण मूखाक मात तातूंतलो भेद कळना. – कों. वि. सं. मं.
बनिया : एक वेपारी जात. संस्कृत वणिज् म्हळ्यार वेपारी ह्या उतरावयल्यान बनिया हें उतर आयलां. तांकां वाणी, वाणिया, बंजिग, अशींय नांवां आसात. उत्तर प्रदेश, महाराष्ट्र, गुजरात, बिहार, ओडिसा, मध्यभारत, काश्मीर आनी राजस्थान ह्या भागांनी बनिया लोकांची वसती चड आसा.
बनिया लोकांच्यो खूब पोटजाती आसात. तातूंतल्यो कांय अशो – खंडेलवाल, लाड, मोढ, नागर. काठी अव्दास, मिसरी, कसेर उमरा, वागरिया, धुसार, अग्रवाल, ओसवाल, परवार, लिंगायत, मराठा, महेश्र्वरी, गहोई, श्रीमाळी. जैनांभितर वीसा आनी दसा म्हळ्यार उच्च आनी नीच असे भदे आसात.
बनिया लोकांमदीम बारा गोत्रां आसात. जबलपूर-रायपूर ह्या भागांतले बनिया लोक नानकपंथी आसून तांचेमदीं औधिये, साधी, चरणाग्री, भार्गव, गहोई, गोलपूरव, कसखानी, कसौंधन ह्यो पोटजाती आसात.
गुजराती वाणिया ह्या बनिया लोकांमदीं अगरवाल, बगरिया, बाज, देशावाल, गुर्जर, जेलवाल, नागर, पल्लीवाल, उम्मद अशो चाळीस पोटजाती आसात. हातूंतले कांय लोक जैन आसून, तांकां श्रावक आनी हेरांक मेश्री अशें म्हणटात.
कांय बनिया लोक मुसलमान आसात. तेचप्रमाण कांय लोक हिंदू आसून ते जानवें घालतात. गुजराती वाणिया लोक स्वताक वैश्व समजतात.
जबलपूर-रायपूर ह्या भागांतले बनिया लोक राजपूत वंशाचे आसून ते बुंदेली आनी मारवाडी ह्यो बोली भाशा उलयतात.
बनिया दादले, धोतर, जाकटी, अंगरखो, उपरणें आनी पागोटें असो भेस करतात. बायलो साडी – ब्लाऊज वापरतात. तांचे कपडे भडक रंगांचे पूण उंची आसतात. श्रीमंत बनिया दादले भेंडाक रुप्याची सरपळी, दंडांत भांगराचें कडें, कानांत भिगबाळी, गळ्यांत भांगराचो वा मोतयांचो हार आनी हाताच्या बोटामक मुदयो घालातात. बनिया बायलो भांगराचीम वा मोतयांची कानांतलीं, नाकांत नथ, गळ्यांत मितयांचो वा भांगयाचो हार, कांकणां, मुदयो, पांयांत रुप्याचे घुंगूर अशे अलंकार घालतात.
बुंदेलखंड आनी मोरादाबादचे गहोई पोटजातीचे लोक वैष्णव. ते श्रीकृष्ण वा बिहारीलाल हांकां भजतात. औधिया पोटजातीचे लोक देवीक भजतात आनी दसऱ्याक तिका बळी दितात.
गुजराती वाणियांतले मेश्री पोटजातीचे लोक वैष्णव आसून ते सदांच देवीची पुजा करतात. दादले तशेंच बायलांच्या गळ्यांत तुळशीची माळ आसता. पूण श्रावक पोटजातीचे लोक जैन आसात. तांचे श्र्वेतांबर आनी दिगंबर अशे दोन भेद आसात. श्रावाक वाणिया तीर्थंकारांची पुजा करतात. पर्यषण आनी सिध्दचक्रपुजा हे तांचे मुखेल उत्सव आसात. श्र्वेतांबराचें पर्यषण पर्व श्रावण वद्य दुवादशीक सुरू जावन भाद्रपद शुध्द पंचमीक सोंपता. दिगंबराचें पर्यषण पर्व भाद्रपद शुध्द पंचमीक सुरू जावन भाद्रपद वद्य पंचमीक सोंपता. ह्या पर्वकाळांत उपास करतात. सिध्दचक्रपुजा वर्सांतल्यान दोनदां, चैत्र आनी आश्र्विन ह्या म्हयन्यांनी शुध्द सप्तमीक सुरू जावन पुनवेक सोंपता. मध्यप्रदेशांतले बनिया लोक शिराळ शेटाभशेन नाथूरामाची एक मूर्त शिगम्यांत नाचयतात आनी दादले – बायलो एकामेकाचेर गुलाल मारतात.
बनिया लोकांमदीं मातृवंश वा पितृवंश हांच्यो पांच पिळग्यो तुटलेबगर परस्पर लग्नसंबंद जायनात. जैन बनियांच्या लग्नांत व्हंकल, न्हवऱ्याचे भोंवतणीं सात प्रदक्षिणां घालता. दर एक प्रदक्षिणे वेळार न्हवरो तिच्या माथ्यार साकर उडयता.
बनिया लोकांमदीं, एकाच गोत्रांत लग्नां जायनात. परबार पोटजातींत, लग्नाच्या पांचव्या दिसा, व्हंकलेचो बापूय नव्या पलंगाचेर तांबडें वस्त्र घालतात. न्हवरो व्हंकल ताचेर बसतात आनी सोयरीं तांकां अहेर करतात. मेश्री वाणिया लोकांमदीं चलयेचें लग्न सादारणपणान इकरा वर्सांचेर जाता. न्हवऱ्याची आवय बापूय चलयेक मागणी घालतात. उपरांत दिगांयच्यो पत्रिका जुळ्ळ्यार साकरपुडोकरतात. कांय तेंपान लग्न करतात, लग्नाखातीर एक खास तीन खांब्यांचो चौरस करतात. ताका ‘चोरी’ अशें म्हणटात. लग्च्या दिसाव्हंकलेचो आनी न्हवऱ्याचो मामा तांचेखातीर वाजत – गाजत अहेर घेवन येतकच, व्हंकलेवटेनचो बायलो न्हव्यागेर रुपावत घेवन वतात. उपरांत न्हवऱ्या – व्हंकलेक आपआपल्या घरा चार सवायशिणींनी न्हाणयतकच मामान दिल्ले अलंकार घालतात. ‘चोरींत’ दोगांयकुय पाटार उबी करतात. तांचेमदीं अंतरपाट धरून, पुरयत मंगलाश्टकां म्हणटा आनी म्हूर्ताचेर तांचे दोगांयचे हात एकामेकांच्या हातांत दिता. तांच्या वस्त्रांच्या पदरांक गांठ मारतकच घरचीं सोयरीं तांकां अहेर करतात. उपरांत लग्नहोम जावन अग्नीभोंवतणीं चार प्रदक्षिणां घालून उश्टावण जाता. व्हंकल न्हवऱ्यागेर वता आनी लग्नसुवाळो सोंपता. श्रावक वाणिया हांचोय लग्नविधी असोच आसता पूण तांगेर व्हंकलपावणी घरा येतकच जोडयेन गणपतीची पुजा करतात. लागींच्या नात्यांन तशेंच आते – मामेवा मावशेभावंडांभितर तांचीं लग्नां जायनात.
उत्तर भारतांत व्हंकलेची धेडी म्हणून हेर बायलां तिचेवांगडा वतात. नेमाडांत लग्नाउपरांत बुरगें जायमेरेन ज्वारी खावची पडटा. भुरगें जातकच दिल्ली लागसारच्या महाऊरचे देवीचें दर्शन घेतकच तिका गंव खावपाक मेळटात.
परवार लोकांदीं ब्रह्मणाक विचारून भुरग्याक नांव दवरतात.
सादारणपणान, बायलेचो पयलो बाळटेर कुळाराच जाता. पांचव्या
