वळणां घेवन पर्वतांनी रिगल्यात . मानसरोवराचें उदक गंगा चू न्हंयेंतल्यान राक्षसताल तळ्याक मेळटा. तो प्रवाहमार्ग आयजूय दिसता पूण तो भाग आयज चड ऊंच जाल्लो आसा. गंगा चू न्हंयेचे देगेर हून उदकाचे झरे आसात. मानसरोवराचें उदक निळसर दिसता. सरोवराचो चडसो वाठार झेलाचो दिसता. पूण ताच्या तळाकडे हून उदकाचे झरे आसात. ताका लागून तातुंतलें उदक सौम्य शीतळ आसात. मानसरोवरांत विंगड विंगड रंगांचें हंस आसात.
प्रत्यक्षांत मानसरोवरांतल्यान खंयचेच न्हंयेचो उगम जाल्लो दिसना, पूण हाचें उदक भूगर्भांतल्यान व्हांवत वचून उपरांत भुपृश्ठाचेर येता. तेंच खंयचेय न्हंयेचें उगमस्थान थरता. शरयू, सतलज आनी ब्रह्मपुत्रा ह्यो न्हंयो अशोच तयार जाल्यात अशें मानतात.
मानसरोवराची यात्रा करप खूब कठीण . ह्या तळ्याकडे वचपाक हिमालयांतल्यान खूब पांयवाटो आसात. अलमोड्यासावन वचपी मार्गच चड सोयीचो समजतात. हो मार्ग सामर 335 किमी. आसा. अलमोड्यासावन गर्बिआंग, लिपुलेख खिंड , उपरांत तक्लाकोट हो तिबेटांतलो पयलो गांव. हांगासावन मानसरोवराची दक्षिण देग सुमार 32 मैल आसा. प्रवासांत घोड्यांचो वा खेचरांचो उपेग करचो पडटा. ह्या वाठारांत कांट्यांचीं झुडपां सोडून हेर कसलीच वनस्पत जायना.
ह्या तळ्यांत न्हाल्यार आनी ताचें उदक पियेल्यार स्वर्गप्राप्ती जाता असो भाविकांमदीं भावार्थ आसा. इंग्लीश राजवटींच्या काळांत कैलासमानसाक वचपाक पासपोर्टाची गरज नाशिल्ली. पूण तिबेटाचेर चीनाचें आधिपत्य येत सावन आनी चडकरून भारत-चीन संघर्शाक लागून भारतीयांक हे यात्रेक वचपाखातीर दोन राश्ट्रांमदले शासकीय सोपस्कार करचे लागतात.
-कों.वि.सं.मं.
मानसिंहः (जल्मः सु. 1483, मरणः सु. 1526).
मध्ययुगीन हिमदुस्थानी संगीतांतलो गायक, संगीतज्ञ आनी संगीतरचनाकार . ग्वाल्हेरच्या तोमर वा तंवर वंशांतलो हो राजा आशिल्लो. हाणेंच आपली गुजरी राणी मृगनयना हिच्या नांवान गुजरी , बहुलगुजरी मालगुजरी आनी मंगलगुजरी हे राग तयार केले. मानकुतूहल हो संगीतशास्त्राचेर बरयल्लो हातबरपाचो ग्रंथ मानसिंहहाचे प्रेरणेनूच निर्माण जालो. धृपद गानपद्दतीचो जल्म आनी उदरगत मानसिंहानूच घडोवन हाडली अशें मानतात.
मानसिंहान निर्माण केल्ले राग हालीं प्रचारांत नात पूण ताची गुजरी तोडी मात आयजूय गायतात.
-कों. वि.सं.मं.
मानसोपचार शास्त्र ( Psychiatry) : मानसिक पिडेचेर उपचार करपी वैजकीशास्त्राचो एक फांटो. ह्या फांटयांत मानसिक पिडेचें निदान, उपचार आनी रोग टाळपाचे उपाय हांगा अभ्यास जाता. इंग्लीश भाशेंत ह्या शास्त्राक सायकियाट्री वा सायकोलोजिकल मेडिसीन म्हण्टात. मनशाच्यो भावना, विचार, वागणूक बुध्द , वेळाकाळाचें आनी जाग्याचें भान दवरप आदी मनशाचे वेव्हार मेंदवावरवीं जातात. हे वेवहार सारके जावप ना म्हळ्यार मानसिक पिडा जावप. कांय खेपे पिडेस्ताची वागणूक सामान्याभायली, समाजीक मान्यतेभायली जाता आनी ताची ती विकृती नदरेंत भरता. कांय जाणांचे बाबतींत वयर वयर पळोवपाक मनीस निरोगी दिसता तरी भितल्ल्यान ताचो तोल सुटिल्लो आसता आनी कालांतरान ताचे परिणाम मनशाच्या वागपाचेर दिसूंक लागतात. मानसिक पिडेचीं कारणां सोदतना बडीची फ्राकेज ( genetic predosposition ) मज्जातंतु आनी मेंदवाची रचणूक, कार्य आनी जीवरसायनीक क्रिया (Anatomical, Physiological and Biochemical Process of the Nervous System) तेचपरी गर्भवस्था ते जाण्टो जायमेरेन ज्या ज्या कुटुंबिक, समाजीक, संस्कृतीक संस्कारांचो मनशाचेर परिणाम जाल्लो आसता त्या सगळ्या गजालींचो परामर्श घेवंचो पडटा.
इतिहासः वैजकीशास्त्रांत मानसोपचार शास्त्राची सुवात आर्विल्ल्या म्हळ्यार फाटल्या देडशें वर्सांच्या काळांतली. ते आदीं ताचो आस्पाव मानसिक रोग- तत्वगिन्यान शास्त्रांत जातालो. वैज आनी धर्मशास्त्री हे तरेच्या पिडांचेर उपाय करताले. सामान्याभायली वागणूक ही देवाचो कोप वा देंवचाराचो मनशाचे कुडींत जाल्लो संचार असो सादारण समज आशिल्लो. जादू करप, करणी काडप, कोंबे-बोकड्याचो मान करप, तावज, जोरे आंगार दवरप, प्रसाद-पाकळी, अवसर घाडी, हे सगळे मानसोपचाराचे प्रकार आशिल्ले . संवसारांतल्या सगल्या संस्कृतायांनी ह्या प्रकारचे पुरवे मेळटात.
ख्रिस्ताआदीं सव्या शतमानांत निरिक्षण आनी प्रयोग करन रोगांची सनजणी घेवपाकडेन ग्रीक वैजांचें लक्ष गेलें. आल्कमियन हाणें दोळो आनी मेंदू हांचे रचणुकेंतलो संबंद दाखयलो आनी तेन्नाच्यान विचार आनी आत्म्याच्या सुत्रांचें नियंत्रण करपी काळीज न्हय तर मेंदू आसा अशें मानूंक लागले. सोक्रेटीस, प्लेटो, अँरिस्टोटल आनी हेर तत्ववेत्त्यांनी ह्या शास्त्राची संयुक्तिक बुन्याद घालपाचो मोलादीक वावर केलो. आर्विल्ल्या वैजकीशास्त्राचो जनक हिप्पोक्रेटीस (ख्रिस्ताआदीं चवथें शतमान ) हाणें देव देवचारांक लागून मानसिक पिडा जावपाची शक्यताय न्हयकारली. ताणें साबार रोगांचीं कारणां आनी वर्णनां बरयलीं. ताच्या शिश्यांनी तशेंच रेमी वैज गॅलन हाणें मेंदवाचे क्रियेचेर फुडलें संशोधन केलें. गॅलनाच्या मरणा उपरांत परतून एक फावट जादू आनी भुतां खेतां वैजकी मळार आयलीं. सधाच्या विसाव्या शतमानांतय तांचो कांय प्रभाव दिसता. सोळाव्या शतमानासावन विज्ञानीक चिंतनाच्या प्रभावाखाला पॅरासेल्जस, अग्रिप्पा, वेयर, बेकन,
