मालवीय, पं, मदनमोहनः जल्म २५ डिसेंबर १९६१, अलाहाबाद मरणः १२ नोव्हेंबर , १९४३, बनारस.
नामनेचो भारतीय नेतो, विद्दान पंडित आनी बनारस हिंदू विधायपिठाचो संस्थापक ताचो जल्म गरीब अशा श्रीगौड ब्राह्मण कुटुंबांत जालो. ताचो बापूय ब्रजनाथ हो विद्दान आनी
भक्तिप्रधान ग्रंथाचो लेखक आशिल्लो. ताचाजो प्रेमधर होंय व्यासंगी विद्दान आनी क्षीकृणभक्त आशिल्लो. ताचें आवयचें नांव मुनाबाई.
मदनमोहनाचें मुळावें शिक्षण पं. हरदेवजी हाचे पाठशाळेंत जालें. थंय ताणें संस्कृत श्लोकांचें पाठांतर, व्यायाम आनी संगीत ह्या विशयांचेंय शिक्षण घेतलें. पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा म्हळ्यार १८७७ वर्सा प्रवेशपरीक्षा पास जालो. मॅट्किकेचे परिाक्षेउपरांत ताणें म्यूर सेंट्रल कॉलेजींत प्रवेश घेतलो.कॉलेजींत आसतनाच १८७८ वर्सा मिर्झापूरच्या पं. नंदराम हाची धूव कुंदनदेवी हिचेकडे ताचें लग्न जालें. १८८० वर्सा ताणें आदित्यराम भट्टाचार्य ह्या सहकाऱ्याच्या आदारान हिंदुसमाज नांवाची एक संस्था स्थापली.१८८४ वर्सा बी.ए. जातकच स्वताचें शिक्षण जालें तेच सरकारी शाळेंत ताका नोकरी मेळ्ळी.१८८५ वर्सा हिंदुसमाज संस्थेचें पयलें सार्वजनिक अधिवेशन भरलें. फुडल्या वर्सा त्या काळाच्या संयुक्त प्रांताच्या प्रतिनिधीमंडळांत सुवात मेळोवन तो कलकत्याच्या काँग्रेस अधिवेशनाक गेलो.थंय मदनमोहनाचें उलोवप आयकून दादाभाई नौरोजी, सर ह्यूम हे प्रभावित जाले.१८८५ वर्सासावन नोकरी सांबाळून तो इंडियन युनियन ह्या ल्हान स्थानिक पत्राचें संपादन करतालो. कलकत्यासावन परत येतकच रामा रामपाल सिंग हाणें ताची हिंदुस्तान पत्राचो संपादक म्हूण नेमणूक केली. वर्सभरांत हिंदुस्तान चो खप खूब वाडलो. १८८८ वर्सा अलाहाबाद हांगा जाल्ल्या , काँग्रेस अधिवेशनांत मालवीयाक समितीचें चिटणीसपद मेळ्ळें. १८८९ वर्साच्या मुंबय अधिवेशनासावन परत येतकच मालवीयान हिंदुस्तान पत्राचो राजीनामो दिवन वकिलीचो अभ्यास सुरू केलो.
वकिलीची पदवी मेळटकच १८९२ वर्सासावन ताणें वकिलीक सुरवात केली. भौशिक कामांवांगडा , काँग्रेसच्या कामांत लक्ष घालून १९०९ मेरेन ताणें वकिली केली. खिलाफत आनी असहकार आंदालन बंद जावपाक कारणीभूत जालया चौरीचौरा प्रकरणांत २२५ जाणांक फाशीची सजा जाली. ताचें वकीलपत्र मालवीयान घेतलें आनी तातूंतल्यान १५३ जाणांचे जीव वांचयले. उपरांत ताणें अलाहाबाद म्युनिसिपल बोर्डांतय कार्य सुरू केलें. बोर्डाचो उपाध्यक्ष म्हूण ताका खूब नामनामेळ्ळी. १९०२ वर्सा तो संयुक्त प्रांताच्या कायद्यमंडळाचेर गेलो. काँग्रेसच्या मवाळ गंटावांगडा रावन संघर्श टाळ्लो आनी बंगाल फाळणी आड प्रचार आनी स्वदेशाचो पुरस्कार केलो. १९०३ वर्सा भायल्या गांवांतल्यान प्रयाग हांगा येवपी विधार्थ्याखातीर हिंदू वसतिगृह बांदलें. ह्या वसतिगृहाखातीर ताणें खूब कश्ट घेतले. शेकड्यांनी व्याख्याना दिवन पन्नास हजार रुपयांचो निधी जमयलो . त्या वेळच्या संयुत्त-प्रांत सरकारान ह्या वसतिगृहाक एक लाख रुपया दिले. अशें तरेन लोकांच्या घरदारा वचून , सरकार दरबारांत खेपो घालून ताणें एक वसतिघर उबारलें.
१९०७ वर्सा ताणें अभ्युदय पत्र सुरू केलें. १९०९ वर्सा तो काँग्रेसचो अध्यक्ष जालो . त्याच वर्सा ताका इंपीरियल लेजिस्लेटिव्ह काउन्सिलांत प्रवेश मेळ्ळो. थंय ताणें प्रेस अँक्ट ,सेडीशस मिटिंग्ज अँक्ट आनी परदेश मजूर भरतीआड खूब विरोध केलो. होमरूल लीग हाकाय ताचो विरोध आसलो, तरी अँनी बेझंट आनी हेर होमरूल लीग हाकाय ताचो विरोध आसलो, तरी अँनी बेझंट आनी हेर होमरूल फुडाऱ्यांक अटक केलेखातीर ताणें सरकाराचो निशेध केलो.
१९०९ वर्सा सावन तो अलाहाबाद हांगा लीडर नांवांचें इंग्लीश पत्र चलयतालो. १९१०त ताणें मर्यादा हें मासिक काडलें. १९१५ सावन अभ्युदय हें पत्र दिसाळें म्हूण चलोवपाक सुरू केलें. त्याच वर्सा हरिद्दाराक अखिल भारतीय हिंदुमहासभेची स्थापणूक जाली . राजकारणापासून पयस रावन सामाजिक सुदारणा करपाचें हे सभेचें ध्येय आशिल्लं फुडल्या वर्सा मालवीयाचे अध्यक्षतेखाल पयसें अधिवेशन भरलें.
असहकार आंदोलनाच्या काळांत ताणें अयोध्याच्या शेतकामत्यांचे प्रस्न हाताळ्ळे आनी १९२१ सावन किसान हे पाक्षिक सुरू केलें.
लोकसेवेच्यो कितल्योशोच येवजणो मालवीयान जैतीवंत केल्यो, तरी ताची सगळ्यांत म्हत्वाची कामगिरि म्हळ्यार बनारस हिंदू विधापिठाची स्थापणूक .१९०४ वर्सा सावन मालवीय ह्या विधापिठाचे तयारेक लागलो. पुराय आराखडो तयार जातकच १९११ वर्सा सावन ताणें वर्गणी जमावपाक सुरवात केली. १९१५ वर्सा बनारस हिंदू विश्र्वविधालयाचे स्थापणुकेविशीं अधिकत कायदो केंग्रीय असेंब्लीन पास केलो. तोमेरेन ताचेकडे ३४ लाख रुपया जमिल्ले. १९१६ वर्सा हें विधालय सुरू जालें. १९१९ वर्सासावन फुडें १९ वर्सां मालवीय ह्या विधापिठाचो उपकुलगुरू आशिल्लो. १९३८ वर्सा उपरांत उपकुलगुरू हें पद सोडून ताणें विZधापिठांत कुलमंत्री म्हूण काम केलें.
रौलट बिलाक ताणें कट्टर विरोध केलो. आय्.सी.एस, परीक्षा हिंदुस्थानांत घेवंच्यो असो थाराव माँटेग्यू घोशणेउपरांत रोकडोच केंद्रीय कायदेमंडळांत मांडून ताणें सरकाराक अडचणींत घालें.
असहकार आंदोलनाच्या वेळार सरकारी आनी सरकारी अनुदान घेवपी शाळा कॉलेजांचेर बहिश्कार घालपाक ताणें विरोध केलो. खिलाफतीचे मागणेक फाटबळ दिलो. पूण तेखातीर राश्ट्रीय आंदोलन जावंक शकना हेंय ताणें जाहिर केलें. १९२८च्या कलकत्ता अधिवेशनांत कम्युनिस्ट
