हठयोगांत विंगड विंगड मुद्रांनी आसन, प्राणायम, ध्यान आनी धारणा करची पडटा. मुद्रांच्या आदारान ह्यो गजाली करतकच जीव बळिश्ट जावन शिवलोकाक मेळटा अशें म्हळां.
घेरंडसंहितेंत हठयोगांतल्यो २५ तरांच्यो मुद्रा सांगल्यात त्यो अशो- १) महामुद्रा २) नभोमुद्रा ३) उड्डियान ४) जलंधर ५) मूलबंध ६) महाबंध ७) महामेध ८) खेचरी ९) विपरीत करणी १०) योनी ११) वज्रोली १२) शक्तिचालिनी १३) ताडगी १४)मांडवी १५)शांभवी १६)अधोधारण १७) आंभसी धारणा १८) वैश्र्वानरी धारणा १९) वायवी २०) नभोधारणा २१) अश्र्विनी २२) पाशिनी २३) काकी २४) मातंगी २५) भुजंगिनी. ह्यो सगळ्यो मुद्रा ही एक विद्या आसा. हे विद्देचें अध्यापन अणभवी आनी तंत्रशास्त्रांत पारंगत अशा गुरू कडल्यानच जावप गरजेचें आसता.
बौध्दांच्यो १०८ मुद्रा आर्यमंजुश्रीमुलकल्प ह्या ग्रंथांत दिल्यात. जैनांच्यो ७३ मुद्रा डॉ. प्रियबाल शाह हाणें आपल्या मुद्राविचार ह्या पुस्तकांत दिल्यात.
वैश्णव संप्रदायांत रामानुजांचो श्रीवैश्णव संप्रदाय, वारकरी संप्रदाय हातुंतूय मुद्राविधी आसात. पूण माध्व संप्रदायांत हे विधीक जितली म्हत्वाची सुवात आसा तितली हेर खयंच्याच संप्रदायांत दिसून येना. माध्व संप्रदायांत, न्हातकच मुद्रा घेवपाचो एक खाशेलो सुवाळो आसता. ताका 'अंकन' अशें म्हणटात. पयलीं कपल (१); पोट (३); छाती (१); भुजां (२); गळो (१); कर्णमूल (२); फाट (१); आनी माथें (१) ह्या अवयवाचेंर दंड, दीपच्योत, वेळूचें पान हांत्या आकारांचे बारा नाम (ऊध्र्र्वपुंड्र) घेतात. उपरांत गोपीचंदन झरोवन तातूंत चक्र, शंख, गदा, पद्य आनी नारायण ह्यो पांच मुद्रा च्या नामांचेर लायतात. खंयची मुद्रा खयच्या अवयवांवयल्या नामांनी लावंची, तिचो क्रम खंयचो, ती कितले खेपे लावंची हेविशीं खास नेम आसात. जे मुद्रेचो प्रभाव शरिराचेर कायम तिगून उरता, अशी तापिल्ली मुद्रा धारण करपाचोय एक सुवाळो माध्व संप्रदायांत आसा. ही मुद्रा घेतकच मोक्ष मेळटा असो सांप्रदायिकांचो भावार्थ आसता. उजव्या दंडाचेर चक्राची आनी दाव्या दंडाचेर शंखाची मुद्रा घेतात. बायलांक लग्ना उपरांत मुद्रा घेवपाक मेळटा . भुरग्यांक मुद्रा दितना ती चड तापयनात. माध्व ब्राह्मण गुरूक मेळपाक मठांत वतात, तेन्ना तांकां मुद्रा घेवन, दक्षिणा म्हूण गुरूक तीन म्हयन्यांचें उत्पन्न दिवचें पडटा.
बौध्द तंत्रग्रंथांत ह्या मुद्रांची पिराय, जात, रूप हांची विस्कटावणी मेळटा. तांत्रिक बौध्दांची मुद्रा म्हळ्यार साधकान, साधनेखातीर आपणायिल्ली बायल. मुद्रा म्हूण आपणायिल्ले हे बायलेक जातीचें बंधन नासता. साधकाक उपयुक्त अशी मुद्रा वेंचून दिवप ही गुरूजी जापसालदारकी आसता. हे तरेची साधना वज्रयानी साधकांभितर मध्ययुगांत प्रचलित आशिल्ली.
हीरॉडोटस हाणें ईजिप्तांतल्या हक्रयूलीझाच्या एका देवळाचो उल्लेख केला. धनयाच्या घरांतल्यान पळून आयिल्ल्या गुलामांनी हक्र्यूलीझाविशीं भक्ती उक्तावपी मुद्रा आपल्या आंगाचेर घेतिल्ल्यो, जाल्यार तांकां पर्थून धरून गुलाम करपाचो अधिकार धनयाक नासता, अशें हिरॉडोटस म्हण्टा.
आपणें आपल्या शरिराचेर येशू ख्रिस्ताची मुद्रा धारण केल्ल्याचो उल्लेख सेंट पॉल हाणें केल्लो. पाँटिअस हाणें कपलाचेर पवित्र मुद्रा धारण करपी ख्रिस्ती व्यक्तींचो उल्लेख केल्लो.
तेराव्या शेंकड्यांउपरांतची एक घडणूक हेविशीं म्हतवाची आसा. खुरसावयल्या येशू ख्रिस्ताच्या आंगार जे घावे आशिल्ले, तसलेच घावे कांय भावार्थी लोकांच्या आंगाचेर दिसूंक लागलो. अशे तरेचे घावे दिसपाचीं शंबरांपरस चड देखींची नोंद केल्या तातूंत सेंट फ्रान्सिस हाची देख चड म्हत्वाची मानतात. हे घावे म्हळ्यार एके तरेच्यो कायम स्वरूपाच्यो मुद्राच आसात.
आंगाचेर गोंदोवन घेवप कान आनी नाक तोंपप, सुंता करप ह्या सुवाळ्यांचें मुद्रा सुवाळ्याकडेन सारकेंपण दिसता. पयशाचें चलन, प्रशासन अधिकाराची खूण हांकांय मुद्रा म्हण्टात.
मुरगांव : दक्षिण गोंयचो एक तालुको. हाका मुरगांव वा मारमागोवा वा मोर्मुगांव अशीं नांवां आसात. भारताच्या अस्तंत किनार पट्टेवयल्या मुरगांव ह्या अतीम्हत्वाच्या सैमीक बंदरावयल्यान हें नांव ह्या तालुक्याक पडलां आसूं येता वा बंदराचे कुशीक आशिल्ल्या मुरगांव गांवाच्या नांवायल्यान बंदराक मुरगांव हें नांव पडलां जांव येता.
जुवारी न्हंयेचे दावेदेगेर आशिल्लो आनी सालसेत तालुक्याचो एक वांटो आशिल्लो हो वाठार १७व्या शेंकड्यांत पुर्तुगेजांनी सालसेत सावन वेगळो केलो. आंतरराश्ट्रीय वेव्हाराखातीर पोरन्या गोंयचो धको पावना जाल्ल्यान आनी मुरगांव बंदराक बरी सैमीक वेवस्था आशिल्ल्यान पुर्तुगेजांनी मुरगांव बंदराचो विकास करपाक घेतलो.
ह्या बंदराची देखरेख आनी राखण करपाखातीर १७व्या शेंकड्यांत १ल्हानसो किल्लो (Head land) हेड लँड सड्यार बांदलो. हो किल्लो आयज अस्तित्वांत ना. ह्या बंदराच्या विकासाचीच एक येवजण म्हणून १८८८ त ब्रिटीश भारताच्या सहकार्यान हांगा रेल्वेलायन सुरू केली.
सुरवेक जरी ल्हान प्रमाणांत हांगा म्हालाची चड उतार जाताली, तरी उपरांत गोंयातल्या खण उद्दोगाची (मँगनेज आयर्न निर्यातीची) भरभराट जालेउपरांत ह्या बंदराचो व्याप कितलेशेच पटीन वाडलो. गोंय स्वतंत्र जालेउपरांत ह्या बंदराचो विस्तार वाडत गेलो आनी आयज हें बंदर म्हळ्यार भारताच्या अस्तंत किनार पट्टेवयलें आयात निर्यातीचें मुखेल बंदरांतलें एक म्हत्वाचें बंदर आसा
