(१९१४). ते उपरांत आपल्या विचारांच्या प्रचाराखातीर ताणें "पोपोलो द इतालिया" हे स्वतंत्र बातमीपत्र काडलें. तशेंच ताणें राशेली ह्या नायना ग्विदीचे धुवे वांगडा लग्न केलें (१६ डिसेंबर १९१५).
पयल्या म्हाझुजाउपरांत १९१९ त मिलान शारांत मुसोलिनीन फॅसिस्ट पक्षाची स्थापणूक केली . ते उपरांत १९२१ तो संसदेचेर वेंचून आयलो. चळवळीचो मार्ग आपणावन फॅसिस्टांनी बोलोन्य आनी मिलान ह्या शारांचो ताबो घेतलो.प्रशासकीय यंत्रणा अशावेळार ताचीं हिंसक कर्तुपां थांबोवक शकली ना. नेपल्स हांगा फॅसिस्टांचे १९२२ त अधिवेशन भरलें. तातूंत लुईजी फाक्ता सरकाराच्या राजीनाम्याची मागणी करपांत आयली. फॅसिस्टांक कारखानदारांवांगडाच उच्च मध्यमवर्गीयांचेंय फाटबळ मेळ्ळें. तेन्ना ताणें २८ ऑक्टोबर १९२२ दिसा रोमाचेर मोर्चा काडलो. ३० ऑक्टोबर दिसा इटलिच्या राजान फाक्ताचो राजीनामो घेवन मुसोलिनीक नवें मंत्रीमंडळ करपाक सांगलें आनी मुसोलिनीच्या हातांत सत्ता आयली. ताणें फॅसिस्ट आनी राश्ट्रीय पक्षाचें संयुक्त सरकार तयार केलें. राजान आनी संसदेन मुसोलिनीक पंतप्रधान केलो आनी सगळे अधिकार दिले. सुरवातीक ताणें घटनात्मक चौकटींतल्यान शांतता प्रस्थापीत केली आनी भितरल्या कारभारांत फॅसिस्ट अधिकारी नेमलो . अशेतरेन ताणें राजाकडल्यान आपले लश्करी संघटनेक मान्यताय मेळयली.ल्हव ल्हव मुसोलिनीन नवो मतदानाविशींचो कायदो संमत केलो आनी संसदेंत आपल्या पक्षाचें वर्चस्व प्रस्थापीत केलें(१९२४).
कांय दीस मुसोलिनीचे लोकप्रियतेक धोको निर्माण जालो. तेन्ना मुसोलिनीन बातमीपत्रांच्या स्वातंत्र्यांचेर आनी विरोधकांच्या सभांचेर बंदी घाली. उदारमतवादी आनी कम्युनिस्टांनी ह्या वेळार निदर्शनां केलीं. पूण मुसोलिनीन तीं मोडून उडयलीं. शेवटाक मुसोलिनीन संसदेकडल्यान . ३१ जानेवारी १९२६ दिसा एका अधिकृत कायद्यान राज्य करपाचे सगळे अधिकार मेळयले आनी रोखड्योच फॅसिस्ट युवक संघटना स्थापल्यो. अर्थीक पुनर्रचणुकेचेर आदारिल्लें इटलीचें श्रेणीसत्ताक राज्य (कार्पोरेटिव्ह स्टेट) स्थापपाचें ताचें ध्येय आशिल्लें. लोकशाय विरोधी भुमिकेकलागून ताचेर दोन-तीन खेपे जीव घेणे हल्ले जाले. ताणें एका कायद्यान कामगारांचे कामाचे तास वाडोवन नगरपालिका,प्रांत आनी सार्वत्रिक वेंचणुको रद्द केल्यो. पुलीस आनी लश्करी यंत्रणेंत स्थायी सेवेचेर फॅसिस्ट स्वयंसेवक नेमले. १९२८ त फॅसिस्ट ग्रँड काउन्सिल हीच शासनाची सुत्रधार आशिल्ली आनी सगळ्यो सत्ता मुसोलिनीकडेन आशिल्ल्यो.
परराश्ट्रीय धोरणांत मुसोलिनीचे नदरेमुखार इटलीचें साम्राज्य आनी रोमन एंपायर ह्यो कल्पना आशिल्ल्यान साम्राज्य विस्ताराक ताणें सुरवात केली. १९३५ त इथिओपियाचेर हल्लो करुन ताणें तें इटालियन साम्राज्यांत आस्पावन घेतलें. १९३९ त ताणें ऑबिसिनीया जिखलो. सुरवातीक हिटलर आनी मुसोलिनीचें व्हडलेशें जमनाशिल्लें. पूण राश्ट्रसंघान इटलिचें सभासदत्व रद्द केलें आनी त्याचवेळीर मुसोलिनीन फ्रँको ह्या स्पॅनीश बंडखोरांच्या नेत्याक सहकार्य दिलें. तेन्नाच इंग्लंड आनी फ्रांस ह्या देशांकडेंन ताची दुस्मानकाय तयार जाली. हाकालागून ताका जर्मनीचेर पातयेवन रावचें पडलें, इटलीची तयारी नासतनाय ताणें १९४० त जर्मनीचेवटेन दुसऱ्या म्हाझुजांत वाटो घेतलो. पूण ही गजाल इटलीक खूब त्रासाची थरली. ह्या झुजांतलें हिटलरचें यशाचें श्रेय आपल्याकय मेळटलें अशें मुसोलिनीक दिसतालें पूण तें फट थारलें. हें सगळें जमर्नीक कळील्लें देखून झुजाच्या युक्ती प्रयुक्तींत जर्मनीन इटलीक केन्नाच आस्पावन घेतलें ना. हो एक अपमानच अशें मानून इटलीन आपल्या बळग्यान ग्रीसाचेर हल्लो केलो पूण ते हरले . इटलीन आफ्रिकेच्या झुजाचेरच लक्ष दवरचें असो हिटलरान मुसोलिनीक सल्लो दिल्लो. पूण आफ्रिकेच्या झुजांतय इटालियन सैन्य हारलें. शेवटाक इंग्लंड-अमेरिका ह्या दोस्त राश्ट्रांच्यो फौजो इटलींत देंवल्यो (१९४३). तेन्ना २४ एप्रिल १९४३ दिसा फॅसिस्ट पक्षाच्या सर्वोच्च मंडळान मुसोलिनीक काडून उडोवंचो असो थाराव संमत केलो. पूण मुसोलिनीन ताचेकडेन आडनदर केली. तेन्ना ताका अटक केलो आनी इटलिंतल्या एका हॉटेलांत कैदी म्हण दवरलो. पूण जर्मन सैनिकांनी ताची सुटका केली . जर्मनीन वेडिल्ल्या इटलींत कांय दीस फॅसिस्ट पक्षामार्फत ताणें राज्य केलें. पूण जर्मनीची हार जाले उपरांत २७ एप्रिल १९४५ दिसा ताणें स्वित्र्झर्लंडाक पळून वचपाचें थरयलें. पूण विरोधकांनी ताका धरलो आनी दाँग्गा (कोमो) हांगा क्लॅरेता हे ताचे मोगिकेवांगडा गुळ्यो घालून मारलो.
मुस्लीम सत्यशोधक मंडळःभारतातंतल्या मुस्लीम समाजांत प्रबोधन घडोवन हाडपाखातीर पुण्यांत जाल्ल्या मुस्लीम तरनाट्यांचे बसकेंत हमीद दलवाई (१९३२-१९७७) हाणें २२ मार्च १९७० दिसा ही संघटना स्थापना केली. इहवादी जिवीतमुल्यां, राश्ट्रीय एकात्मता आनी विज्ञानीक नदर हांचो पुरस्कार करून अंधश्रध्दा पयस करप आनी फुटीरवादी प्रवृत्तीक आळाबंदा हाडप, बायलांक समान हक्क मेळोवन दिवप हीं उद्दिश्टां मंडळान मुखार दवरिल्लीं. पूण खास करून मुस्लिम समाजांतल्या प्रबोधनाचेर भर दिवपी वावर ह्या मंडळान हातांत घेतला. महात्मा फुले, आगरकर, महर्षी कर्वे हांच्या विचारांतल्यान ह्या मंडळाक प्रेरणा मेळ्ळी. तांच्या वावराचें क्षेत्र मुखेल करून महाराष्ट्रांतच आसा. पुणें, मुंबय, कोल्हापूर, सोलापूर, अहमदनगर, श्रीगोंदे, फलटण, अमरावती, अचलपूर, परतवाडा, औरंगाबाद हांगा मंडळाच्यो शाखा आसात.
ह्या मंडळाचो संस्थापक हमीद दलवाई हो एक मराठी लेखक. ताणें ललित साहित्यानिर्मिती वांगडाच कांय वैचारिक पुस्तकांय बरयल्यांत. Muslim Politics in Secular India (१९७०) हें इंगलीश पुस्तकूय
