म्यूलर, पॉल हेरमानः (जल्मः १२ जानेवारी १८९९, ओल्टन (स्वित्झर्लंड) मरणः १२ ऑक्टोबर १९६५, बाझेल).
नामनेचो स्विस रसायनशास्त्रज्ञ. ताचें सुरवातीचें शिक्षण बाझेल हांगा जालें. १९६१ त तो ड्रायफस अँड कंपनींत प्रयोगशाळेंत सहाय्यक जालो. १९७१ त लोंझा एजी कंपनीचे शास्त्रीय उद्देगीक प्रयोगशाळेंत सहाय्यक रसायनशास्त्रज्ञ म्हूण तो काम करूक लागलो. हांगा ताका उद्देगीक रसायनशास्त्राचो खूब अणभव मेळ्ळो. १९१८ त मॅट्रिक जातकच १९१९ त पदविका मेळोवन ताणें बाझेल विद्यापिठांत शिक्षण घेतलें आनी १९२५ त त्या विद्यापिठाची रसायनशास्त्राची डॉक्टरेट पदवी मेलयली. त्याच वर्सा बाझेलांतल्या जे. आर्. गायगी एजी हे कंपनींत नोकरेक लागून १९४६ त तो थंयच्या वनस्पती संरक्षक पदार्थांवयल्या विज्ञानीक संशोधनाचो उपसंचालक जालो. १९६१ त तो हें कंपनींतल्यान निवृत्त जालो.
वनस्पतीजन्य रंजकां आनी कातडी कमोवपाखातीर वापरपांत येवपी सैमीक पदार्थ हांचेर संशोधन केलें. १९३५ वर्सा ताणें संश्लेशित संपर्कजन्य कीटकनाशक तयार करपाखातीर संशोधनाक सुरवात केली. चार वर्सां संशोधन करतकच ताका संश्लेशित डी. डी. टी.(DDT. – Dichloro Diphenyl Trichloroethane) मेळयलें आनी ताचें स्विस एकस्व (पेटंट) ताणें १९४० त घेतलें. म्यूलर हाच्या ह्या सोदाक लागून हेर कीटकनाशकांच्या सोदाक चालना मेळ्ळी. डी. डी. टी ह्या रसायनीक पदार्थाच्या कितल्याशाच किटकांवयल्या संपर्कजन्य विशारी परिणामांच्या सोदाखातीर १९४२ वर्साचो नोबॅल पुरस्कार म्यूलर हाका फाव जालो. – कों. वि. सं. मं.
म्यूलर, माक्सः (जल्मः ६ डिसेंबर १८२३, देसों – उदेंत जर्मनी, मरणः २८ ऑक्टोबर १९००, ऑक्सफर्ड).
नामनेचो मानवतावादी जर्मन प्राच्याविद्यापंडीत. १८४१ – ४३ ह्या काळांत लाइपसिक विद्यापिठांत समस्कृताचो आनी भाशाशास्त्राचो ताणें अभ्यास केलो. १८४३ त ताणें पिएच्. डी. मेळयली. लाइपसिक हांगा ताका ऋग्वेदाची थोडीभोव वळख जाली. १८४४ त ताणें बर्लिन विद्यापिठांत एक वर्समेरेन फ्रांट्स बोप हाचेकडेन संस्कृताचो आनी शेलिंग हाचेकडेन तत्वगिन्यानाचो अभ्यास केलो. १८४५ – ४६ त फ्रांसांतल्या पॅरिस विद्यापिठांत ब्यूरनूफच्या हातासकयल ताणें संस्कृताचो अभ्यास केलो. ब्यूरनूफान ताका सायणभशयासयत ऋग्वेदाची आवृत्ती तयार करपाखातीर प्रेरणा दिली.
तेवीस वर्सां पिरायेच्या म्यूलरान वेदाभ्यासाचें म्हत्व वळखून ताचेर संशोधन करपाचें थरयलें. तेविशींचीं हातबरपांमेळोवपाखातीर तो लंडनाक गेलो. ताचो ईस्ट बनसेन हाच्या यत्नांक लागून ईस्ट इंडिया कंपनीन ऋग्वेद उजवाडावपाची अर्थीक जापसालदारकी घेतली. ऑक्सफर्ड विद्यापिठाच्या मुद्रणालयांत देवनागरी लिपींत सायणभाश्यासयत ‘ऋग्वेदसंहिता’ छापून घेवपाखातीर तो ऑक्सफर्डाक आयलो. हे आवृत्तीचो पयलो खंड १८८४ त आनी निमाणचो सवो खंड १८७३ त उजवाडाक आयलो. उरिल्ले खंड तयार करपाच्या वावरांत ताका जर्मन पंडीत आउफ्रेश्ट हाचो पालव मेळ्ळो.
१८५० त तो ऑक्सफर्ड विद्यापिठांत शिकोवपाक लागलो. १८५४ त आर्विल्ल्या भासांचो प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली. १८६८ त तुलनात्मक भाशाशास्त्राच्या प्राध्यापकपदाची सुवात ताचेखातीर तयार केली. भाशाशास्त्र आनी धर्मशास्त्र ह्या विशयांचेर तो व्याख्यानां दितालो. इंडतयन सिव्हिल सर्व्हिसच्या विद्यार्थ्यांक तो शिटकातयालो.
१८७३त ऋग्वेदात भाश्याची पुराय भाश्याची पुराय आवृत्ती उजवाडाक आयली. ह्या कांळांत तो ब्रिटन सोडून वचूंक सोदतालो. पूण ताणें आंकिल्ली ‘Scared Books of the East ’ ही वेचीक पुर्विल्ल्या उदेंतेकडल्या ग्रंथांच्या इंग्लीश अणकाराची येवजण मतींत घेवची ऑक्सफर्ड विद्यापिठान ताची नेमणूक फुडे चालूदवरली. संवसारांतल्या विव्दान जाणकारामचो पालव घेवन ताणें १८७९ ते १९०४ ह्या काळांत म्हत्वाच्या ग्रंथआंचो इंग्लीश अणकार पन्नास खंडांत उजवाडावपाचो मोलादीक वावर केलो.
माक्स म्यूलरान बरयल्ले कांय म्हत्वाचे ग्रंथ अशे : Ancient Sanskrit (१८५९), Lectures on the Science of Language (दोन भाग – १८६१, १८६४), Chips From a German Workshop(चार भाग – १८६७, १८७५), Introduction to Science of Religion (१८७३), Biographies of Words(१८८८), Gifford Lectures (चार भाग – १८८८ – १८९२), Six Systems of Indian Philosophy.
म्यूलर हो भारताचो आनी भारतीय संस्कृतायेचो मोगी आशिल्लो. वेद, दर्शन, धर्मशास्त्र, साहित्य आदी वेगवेगळ्या आंगांच्या संस्कृत अभ्यासाक लागून सात्विक वृत्तीच्या भारतीयांविशीं ताका ओड आशिल्ली. भारतांतलें समकालीन जिवीत पळयतकच आपल्या मनांत तयार जाल्ली पवतिमा बदलची न्हय म्हूण ताणें भारताक भेट दिलीना. बंगालांतल्या कांय व्हड मनशांकडेन ताचो पत्र वेव्हार चलतालो. ताचे विचार उंचेल्या पांवड्याचे आशिल्ले. जर्मनी आनी भारत हांचे मजगती सांस्कृतिक संबंद प्रस्थापित करपाच्या हेतान जर्मन सरकारान भारतांत खूब कडेन माक्स म्यूलर भवनां सुरू केल्यांत. – कों. वि. सं. मं.
म्यूलर, हेरमान जोसेफह (जल्मः २१ डिसेंबर १८९०, न्यूयॉर्क मरणः ५ एप्रिल १९६७, इंडियानापोलिस).
