मेल्ल्या मनशाक ताच्या मरणा उपरांत वांगड जाय म्हणून मेल्लो राजा वा सरदार हांचेवांगडा तांच्यो बायलो, गुलाम आनी सेवक हांकां पुरपाची वा तांणीच आत्महत्या करपाची चाल चीन, जापान, कोरियेंत आशिल्ली आसुंये. दुखळ पडल्यार ताका राजा जबाबदार म्हणून राजाकूच बळी दिवपाची चाल आशिल्ली.
मेध्य पुरूष ही धान्यदेवता आसून तिचो बळी दिल्यार बरें पीक येता अशि मानताले. मॅक्झिकन लोक मको पेरतना ल्हान भुरग्याचो मको आंकुरतकच मात्सो व्हडलो भुरगो, ह्या क्रमान तो तयार जातकच जाणट्या मनशाचो बळी दिताले.
चीनांतले व्हड वण्टीपोंदा नरबळी दिताले अशें म्हणटात. उदकांतल्यो देवता खाशेल्या काळा उपरांत नरबळी घेतात. नरबळीच्या रगतान वांझ बायलेक न्हाण घाल्यार तिका भुरगीं जातात असोय समज आसा. पुर्विले मॉक्झिको लोक भांगराच्या कुलेरान मासाचो कुडको मूर्तीच्या तोंडांत दवरताले. पूण मॅक्झिको,पेरू, भारतांत मेध्याचें मास खआवपाचीय चाल आशिल्ली. झीलंडांतल्या एका मंदीरांत दर णव वर्सांनी ९९ मनीस, ९९ गोडे, ९९ सुणे आनी ९९ कोंबे बळी दिवपाचे प्रथेंत संख्येचें म्हत्व गिसता.
भारतांत ऋग्वेदांतलें पुरूषसूक्त, तैत्तिरीय, शतपथ, ऐतरेय हीं ब्राह्मणां, वैतान आनी शांखआयन श्रौतसूत्रां, कथासरित्सागर, महाभारत, द्रोणसख जातक, कालिकापुराण, हेर पुराणां हातूंत पुरूषमेधाचो ल्लेख मेळटात. शुक्ल यजुर्वेद संहितेंत ब्रह्मदेवतेक ब्रह्मण, क्षत्रदेवतेक क्षत्रिय अशे बळी दिवंचे अशें म्हळां. वर्चस्व, सामर्थ्य आनि समृद्धी हांचेखातीर पुरुषमेध करताले. पुरूषमेध पांच दीस चलल्ल्यान ताका पंचरात्र यज्ञक्रतू म्हणटाले. चरूय वर्णांतले लोक यज्ञ माटवांत हाडून तांचें पुरूषसूक्तांत स्तवन करताले. विशिश्ट विधी उपरांत खांब्यांक बांदिल्ल्या पुरसांक देवाक ओंपून मारताले वा तांकां सोडून दिताले. अश्र्वमेधांत लेगीत एक नरबळी दिताले, अशें समजता.
पर्विल्ल्या काळासावन नरमेधाक विरोधूय देशोदेशींच्या सत्प्रवृत्त राजांनी पुर्विल्ल्या काळांतूच नरमेधाक बंदी घाल्ली. भारतांत ब्रिटीश सरकारान नरमेध बंद केलो. ह्या विरोधाक लागून हो नरमेध गुपीत रितीन जावपाक लागलो. कांय खेपे समाज हिताखातीर कोणूय व्यक्ती स्वताचे इत्सेन आत्मबलिदान करपाक तयार जाताली. जेजू ख्रिस्तान मानव जातीच्या कल्याणाखातीर स्वताचे इत्सेन बलिदान केलें. अशें क्रिस्तांव लोक मानतात. केन्ना विकते घेवन वा खंयचोय जमातीक कांय सवलती दिवन बळी मेळयताले. गुन्यांवकारी आनी गुलांम हांकां बळी दितना तांचे संमतीचो प्रस्नूच येनाशिल्लो. सामान्य लोक, बायलो, भुरगीं हांकां बळजबरेन बळी दिताले. उबारून हाडप वा भोंवडेकाराक धरप असलेय प्रकार चलताले. माया, मॅक्झिकन हे लोक बळी मेळोवपाखातीर परतून परतून झुजां करताले. बळी दिवपाखातीर भौशीक वर्गणेंतल्यान कांय लोक सांबाळिल्ल्याचीं उदाहरणां आसात. कांय राजांक विशिश्ट मुदती उपरांत बळी दिवपाचे अटीचेर राजपद मेखटालें. कांय फावटीं विशिश्ट पद्दतीन नशीब आजमावन बळी वेंचताले.
पुर्विल्ल्या साहित्य, पुराणकथा, लोककथा हातूंत लेगीत नरमेधांचीं उदाहरणां मेळटात. देखीक – एका राकेसाक नेमान एके आंकवार चलयेचो बळी दिवंचो, ह्या क्रमान राजकन्येचेर ती वेळ आयली, तेन्ना नायकान राकेसाक मारून तिका वांचयली. ह्या अर्थाची कथा जपान, स्कॉटलँड, स्कँडिनेव्हिया ह्या देशांनी मेळटा.
नरमेधांतल्या वायट कर्माची जाणविकाय जातकच तशेंच स्वताचो आनी आपल्या मनशाचो बळी वचचो न्हय अशें दिसूंक लागतकच नरबळीक पययाय मेळूंक लागले. पुरूस ह्या पयल्या मेध्यांतले मेध क्रमान बैल, मेंढो, भंय आणी वांदळ हातूंत रिगलो आनी थंयच उरलो ही ऐतरेय ब्राह्मणांतली कथा ह्या पर्यायांचो इतिहास सांगता. स्वताबदलल, आपल्या पुताक बळी दिवप हो पयलो पर्याय मेळ्ळे. तण, मेण, धातू, पीठ, लांकूड, माती हांच्या मानवी मूर्ती करून बळी दिवंक लागले. बळीक प्रत्यक्ष मारिनासतना मारपाचो अभिनय करून ताका सोडून दिवप, शिमेभायरो करप, खंयचोय अवयव तोडप, चड करून दादल्याचें वा बायलेचें चारित्र्य नश्ट करून तांची जीण नाउमेद करप अशेय पर्याय मेळ्ळे.
चाबकान फटके फटके मारप, जनावराक मेध्याचो भेस घालून त्या जनावराक मारप, वियेल्ले गायक बाळंटीण बायल मानून तिच्या पाडकाचो बळी दिवप अशे पकार पुर्विल्ल्या ग्रीसी लोकांमदीं मेळटात. रक्ताळिल्ल्या सुरयांनी दोन तरणाट्यांच्या भुवयांचेर रेगो काडून उपरांत त्यो पुसून काडप ही रोमी पद्दत आशिल्ली. सद्या ही नरमेधाची चाल सोंपून तिका प्रतिकात्मक स्वरूप आयलां.
तत्वीक, समाजीक, राश्ट्रीय, धर्मीक कारणांखातीर आत्मबलीदान करपाची चाल आसा.
गोंयांत, एक आंगवण म्हणून, विशेश करून दसऱ्याक, थरावीक देवळांमुखावयले वेदीर पशू बळी दिवपाची चाल आसा. कोंने आनी बोकडे ह्या जनावरांचो बळी दिवप जाता. कांय कडेन रेड्याचो बळी दिवपाची एका काळार प्रथा आशिल्ली. – कों. वि. सं. मं.
