ug sa iyang alaut nga anak, apan kawang lamang: kinsa may mosalig sa asawa sa usa ka maninilab ug balay kansang agtang gipatikan na sa silot nga makauulaw? Dinhi, ang asawa napilit pagpangita ug sarang nila kabuhian pinaagi sa pagbaligya sa iyang lawas!”
Si Ibarra mitindog sa iyang gilingkoran.
—Oh, ayaw lamang kabalaka niana! Ang pagbaligya sa lawas dili na makapakaulaw kaniya ni sa iyang bana: alang kanila, ang dungog ug ang kaulaw nangahanaw na. Ang bana naayo sa iyang mga samad, ug, uban sa iyang asawa ug anak, mitagb sa kabukiran mining lalawigan. Dinhi, ang iyang asawa mianak usa ka bata nga dili pa hingkod, lulid ug puno sa mga sakit ang kalawasan; ang bata wala mabuhig dugay. Gidang- tan pa gayud sila dinhi pipila ka bulan, nanagpuyo sa labihang kapit-os, nanag-usara, gikasilagan ug gilikayan sa tanan. Sang lit ang akong apohan wala na intawon makaantus niadtong labihang kalisdanan ug dili hugot ug ginhawa sama sa iyang asawa, nagahikog siya, wala na makaantus nga nagtan-aw sa iyang asawang masakiton, ilo sa tanang hinabang ug amoma. Ang minatay nabaklag duol sa anak nga lugos lamang nakahi- mo pag-alima sa iyang inahan nga masakiton, ug tungud sa iyang kabaho hisusihan sa mga punoan. Ang akong apohang babaye gisumbong ug gisilotan sa hukmanan tungud sa wala niya pag- pahibalo sa mga punoan; gipat-ol kaniya ang kamatayon sa iyang bana ug kini gituhoan, kay unsa may dili takus mahimo sa asa- awa sa usa ka alaut nga unya nahimong babayeng dautan? Kon manumpa siya ingnon nga nagbakak, kon mohilak ingnon nga maut ug kon mag-ampo ingnon nga nagpasipala sa nga- lan ni Bathala. Apan gitamud ang iyang kahimtang ug gi- hulat nga mag-anak siya aron unya, inigkahuman niini, ham- pakon: sayud na ikaw nga ang mga prayle nanagsangyaw ug nagpatuo nga ang mga indiyo igakasabut lamang pinaagi sa bu- nal: basaha ang giingon ni P. Gaspar de S. Agustin.”
“Usa ka babaye nga silotan sa ingon, manghimaraut gayud sa adlaw nga ang iyang anak matawo sa kalibutan, ug kining kahimtanga, labut pa nga maoy usa ka paglaygay ug dugay sa mga kaguol nga giantus, nahasupak usab sa mga malumong pagbati sa usa ka inahan. Sa dakung kadaut, ang akong apo- hang babaye mianak nga walay kabilinggan ug sa dakung ka-
— 425 —
