Żebraczka z pod kościoła Świętego Sulpicjusza/Tom II/XVII

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Xavier de Montépin
Tytuł	Żebraczka z pod kościoła Świętego Sulpicjusza
Wydawca	Władysław Izdebski
Data wydania	1898
Druk	Tow. Komand. St. J. Zaleski & Co.
Miejsce wyd.	Warszawa
Tłumacz	Władysław Izdebski
Tytuł oryginalny	La mendiante de Saint-Sulpice
Źródło	Skany na Wikisource
Inne	Cała powieść Download as:
Indeks stron

[ 96 ]

XVII.

 Nazajutrz doktor Pertuiset udał się do sędziego pokoju w Fenestranges, a wyjaśniwszy mu cel swego przybycia, prosił go o pośpiech w załatwieniu interesów rodziny d’Areynes’ów.
 Opieczętowanie wszystkiego nastąpiło tegoż dnia po spisaniu inwentarza.
 Sędzia pokoju wyjąwszy z biurka testament hrabiego, oddał go w ręce prezesa trybunału, pierwszej instancyi w Nancy.
 Na żądanie doktora powierzono dozór nad pieczęciami Piotrowi Rènaud.
 Zbiegiem okoliczności, wykonawca testamentu ksiądz Raul d’Areynes nie mógł wypełnić swego obowiązku, trzeba więc było dostarczyć dowody potwierdzające jego chorobę, a zarazem akt urodzenia się Maryi-Blanki, oraz metryki spadkobierców mających użytkować z dochodów.
 Depesza została wysłaną do notaryusza w Paryżu, posiadającego drugi egzemplarz testamentu hrabiego Emanuela, prosząc go, aby dostarczył jak najrychlej ów testament, w którym wyszczególniony był stan majątkowy, oraz wysokość sum znajdujących się w różnych papierach wartościowych.
 Po dopełnieniu tych formalności, sukcesya wprędce miała być otwartą i spadkobiercy wprowadzonymi w posiadanie. *** [ 97 ] Rada wojenna zasiadająca w Wersalu, funkcyonowała z niezmordowaną pilnością.
 Wyroki setkami były wydawane codziennie, przeciw zaaresztowanym, którzy brali udział w Kommunie.
 Dziwnym zrządzeniem losu, w dniu pogrzebu hrabiego Emanuela, w chwili gdy składano jego ciało do pośmiertnej kaplicy na cmentarzu w Fenestranges, Serwacy Duplat został stawiony przed sądem wojennym, złożonym z oficerów oddanych duszą i ciałem swojej ojczyźnie, wypełniającymi ściśle przepisy kodeksu wojskowego, nie zachwianie wierzącymi w jego prawa sprawiedliwe, ponieważ na tej granitowej podstawie spoczywa karność, będąca honorem i siłą armii.
 Obecnie, uspokoiły się już nieco umysły, zawiści chwilowe ucichły, egzekucye doraźne ustały. Sądzono w początkach bez badań szczegółowych, niepotrzebnych zresztą, ponieważ oskarżeni schwytanymi zostali z bronią w ręku lub zadenuncyowani na mocy dowodów.
 Serwacy Duplat po zaaresztowaniu go, rozmyślał co począć?
 W pierwszej chwili, mówił sobie: — Ha! raz się tylko umiera! Grałem... przegrałem! tem gorzej dla mnie!
 Długie rozmyślania w samotności, zmieniły jego zapatrywanie.
 Mówił sobie teraz:
 — Nie wszyscy, którzy stają przed sądem wojennym zostają rozstrzelanemi. Niektórych wypuszczają na wolność, innych skazują na deportacye. Byłoby zbyt głupiem pozwolić się wziąść i skrępować jak baran, postaramy się uniknąć kul, wymierzonych w serce!
 Ów nędznik jak widzimy chciwie się przywiązał do życia. Żyć pragnął za jakąkolwiek cenę, bo jak umierać, gdy zebrał majątek zakopany w piwnicy? Nie! nigdy! Bronić się będzie zaciekle, potrafi owikłać sędziów i w pole ich wyprowadzić. Wierzył w to niezachwianie!
 Wyszedłszy z jednej z sal w Orangerie, zamienionej na więzienie, gdzie spali zebrani na kupę obdarci kommuniści pełni trwogi, wiedziony pod strażą żandarmów do trybunału, był pełen nadziei.
[ 98 ] Wprowadzono go do wielkiej ogołoconej sali, wyklejonej papierowem czerwonawem obiciem, oświetlonej dwiema wysokiemi oknami, bez firanek.
 W głębi tej sali, spuszczało się ku ziemi olbrzymie trofeum, złożone z trzech trójkolorowych chorągwi przybitych do ściany, na których to chorągwiach wyryte były słowa złotemi literami:

„HONOR, OJCZYZNA, OBOWIĄZEK“.

 Pod tem trofeum, stała estrada, na którą się wchodziło po trzech stopniach. W środku estrady stół, okryty suknem zielonym. Z prawej i lewej strony, dwa biurka, biurko sekretarza i pisarza Rady wojennej.
 Po za tym dużym stołem, siedzieli mężczyźni różnego wieku, o marsowych postaciach, w wojskowych mundurach, złotem haftowanych.
 Byli to oficerowie różnych stopni, tworzący Sąd wojenny. Prezydował pułkownik, stary wysłużony żołnierz, o długim sumiastym wąsie i krótko przyciętych szpakowatych włosach. Oblicze jego było surowe, ale nie wyrażało złośliwości.
 Przed prezydującym leżał kodeks karny wojskowy, zawierający wyjątkowe prawa dla miast, znajdujących się w stanie oblężenia, oraz dla schwytanych powstańców z bronią w ręku.
 W około sali, tworzyli szpaler żołnierze z bagnetami. Oficerowie mieli dobyte z pochew pałasze.
 W całej tej sali panowało głębokie milczenie.
 Stanąwszy przed Radą wojenną Duplat, starał się okazywać spokojnym i zrezygnowanym. Rzucił szybko spojrzeniem po sędziach, w których ręku spoczywał dlań wyrok życia, lub śmierci, daremno jednak szukał na ich, rzach odbicia się myśli. Oblicza te, były nieruchome jętne i zimne.
 Prezydujący po przerzuceniu leżących przed nim papierów, badać zaczął obwinionego.
 — Nazywasz się? zagadnął sucho.
 — Serwacy Duplat.
[ 99 ] — Byłeś żołnierzem?
 — Tak, panie pułkowniku. Wziąłem uwolnienie z 17-go linjowego pułku.
 — Podczas wojny, służyłeś jako sierżant płatnik w 57 bataljonie Gwardyi narodowej?
 — Tak, należałem do kompanii jaka wymaszerowała z Paryża. Brałem udział w bitwie z Niemcami pod Montretout, gdzie jak wiadomo sprawa się rozgrywała na gorąco! walczyłem jak dzielny żołnierz, mogą poświadczyć koledzy!
 — Dla czego nie złożyłeś broni, po podpisaniu pokoju?
 — Ponieważ nie było nakazanem rozbrojenie, strzegliśmy więc dział z bronią na ramieniu, aby nie wpadły w ręce nieprzyjaciela.
 — Tym sposobem rozpocząłeś walkę przeciw rządowi?
 — Nie pomyślałem o tem, walczyłem wiedziony patryotyzmem, jak inni.
 — A później?
 — Później... — wyjąknął Duplat z zakłopotaniem.
 — Postarałeś się o wyższy stopień w oddziałach Kommuny?
 — To znaczy, że go przyjąłem.
 — Byłeś kapitanem w pułku związkowych?
 Na te wyrazy Duplat drgnął z obawą. Mieliż by mu mówić o owej komendzie w więzieniu la Roquette, gdzie kazał dać ognia do arcybiskupa Paryża i innych zakładników?
 — Dla czego walczyłeś przeciw armii regularnej? przeciw własnej ojczyźnie, przeciw współbraciom-badał pułkownik.
 Serwacy z ulgą odetchnął.
 Prezydujący nie dotykał w badaniu kwestyi rozstrzelanych zakładników.
 — Konieczność znagliła mnie ku temu. odrzekł Duplat. Żyć było trzeba, a niemiałem na utrzymanie nic oprócz mojego żołdu.
 — Mogłeś się udać do Wersalu, jak zrobiło tylu innych, przejść na stronę uczciwych ludzi, zamiast służyć Kommunie.
[ 100 ] — Nie zastanowiłem się; zresztą, nie miałem grosza na wyjazd z Paryża.
 — Wyznaj żeś wolał w nim pozostać i korzystać z panującego nieładu, który był twoim żywiołem i gdzie mogłeś bez kontroli nad sobą dać wolny bieg swoim występnym namiętnościom. Przez dwa miesiące rozsiewałeś postrach i spustoszenie w całym okręgu. Mam przed sobą w papierach dokonywane przez ciebie rekwizycye z twym własnoręcznym podpisem jakie wyciskałeś gwałtem przy pomocy zbrojnych kommunistów, grożąc handlującym rozstrzelaniem w razie gdyby niechcieli zadość uczynić twoim wymaganiom.
 — Duplat opuścił głowę, drżąc cały.
 Nie kłamał więc Merlin ostrzegając, że liczne denuncyacye zostały wniesione przeciw niemu.
 — Zaprzeczysz więc, żeś nie popełnił tych zbrodni, o jakie cię oskarżają? — pytał dalej prezydujący.
 — Nie! pułkowniku.
 — Uznajesz się więc być winnym?
 — Tak, jestem winien, to prawda, ciężko winien, ale nie z własnej dobrej woli...
 — Jakto nie z własnej woli?... więc z czyjej?
 — Z woli tych, którzy nas podburzali! — zawołał Duplat z udaną rozpaczą. Z woli przywódców, którzy pragnęli ogólnego zamieszania, aby pochwycić władzę i pieniądze, którzy pchali nas naprzód, zachęcając i podniecając wymownemi słowy, upajając nas kłamstwami i utopjami, jakim wierzyliśmy jak głupcy!
 Mówili nam, iż po odniesionym zwycięztwie przez związkowych i obaleniu rządu, którego obwiniali o porażkę armii i poddanie się Paryża, bronionego przez dwieście tysięcy ludzi dobrze uzbrojonych, pobijemy Prusaków i wypędzimy ich po za granicę, a nawet i dalej z bagnetami na ramieniu.
 To wszystko pozawracało nam głowy!
 Podano nam broń i pełne szklanki wina. Uzbrajaliśmy się, pijąc. Zresztą, wyznać trzeba, iż jakiś powiew szału zapanował po nad Paryżem. Znajdowano rozkosz przystrajając się w pióropusze, złocone galony i szarfy czerwone. [ 101 ]Szczęk pałaszów wleczonych po bruku za sobą, dźwięk trąb, uderzenie w bębny, oszałamiało to wszystkich! Cała tę sprawę traktowaliśmy na seryą gotowi zwyciężyć lub umrzeć! Wierzyliśmy w nią, gorąco! Ja, który opowiadam to, panie pułkowniku, byłbym przysiągł, że działam dla szczęcia całego świata! Teraz dopiero poznaje, że źle działałem! Służyłem Kommunie bo mnie popychał u temu mój wygłodniały żołądek, bom sądził, że służę sprawie sprawiedliwej. Jestem winien tylko żem zbłądził, a ów błąd nieszczęściem uznano później za zbrodnię! Ot! wszystko!
 Tu zamilkł, skończywszy obronę.
 Ta dziwna mimo że dosyć zręcznie wypowiedziana obrona, została w uroczystym milczeniu wysłuchaną przez członków Rady wojennej i wywołała, wyznać to trzeba, wrażenie przychylne dla oskarżonego.
 Spostrzegłszy to Duplat, postanowił stanowczy cios wymierzyć.
 — Nie masz nic więcej dodać na swoją obronę? — zapytał prezydujący.
 — Owszem, panie pułkowniku.
 — Cóż takiego?
 — To, że pomimo tego ustawicznego pijaństwa w jakiem byliśmy pogrążeni, gdy chwilami zastanawiałem się głębiej, uczuwałem zgryzoty sumienia.
 — Ty! zgryzoty sumienia? odparł szyderczo pułkownik.
 — Tak, uczuwałem je!
 — W jaki sposób... dlaczego?
 — Nie wiem, czy znanem Ci jest, panie pułkowniku, nazwisko oficera Kommuny, który z niebezpieczeństwem własnego życia, otworzył wejście dla armii regularnej od strony Saint-Gervais?
 — Nie chcemy znać tego nazwiska — odparł sucho prezydujący.
 — Ha! skoro tak, to go nie wymienię, lecz zdaje mi się, że działając w ten sposób ów człowiek okupił połowę swych błędów — wymruknął Duplat.
[ 102 ] — Zapóźno to uczynił, niestety! wtedy już trzy części Paryża znajdowały się w naszem ręku.
 — Niemógł tego wcześniej uczynić-wymruknął Duplat.
 — Dość, zamilcz! — krzyknął surowo prezydujący.

---